Jahongir

Xonalardagi qo‘ng‘iroqlar chalinib, hammani marhum xo‘jayinning kattakon kabinetiga chorladi. Kabinetdagi yozuv stol ortida gardishi qora ko‘zoynak taqqan, ozgingina bir chol — notarius o‘tiradi. U nihoyatda rasmiyatchi odam edi, binobarin, konvertlar ochilgunga qadar vasiyatnomaning mazmupidan merosxo‘rlarni ogoh qilishdan qat’iyan bosh tortdi. Noiyuj qolgan Gotlib avlodlari notariusning meros sirini yashirib yotgan qalin portfeliga hayajon bilan tikilib o‘tirishardi. Notarius portfelidan shoshmasdan bir paketni olib, muhrlari butunligini hammaga ko‘z-ko‘z qilib ko‘rsatdi, so‘ng paketii ochib, vasiyatnomani o‘qiy boshladi.

Vasiyatga binoan hamma mol-mulk marhumning ukasi Oskar Gotlibga o‘tgan edi, shuningdek, ancha-muncha pul frau Shmitgofga, bir qism mablag‘ esa eski xizmatchilarga vasiyat qilingandi.

Gotlib va uning farzandlari vasiyatnoManI oxirigacha eshitib bo‘lib, yengil nafas olishdi. Ammo shu payt natarius:

— Bu birinchi vasiyatnoma… — deb e’lon qildi. Hamma dong qotib qoldi. „

— Demak, ikkinchysi ham bor ekan-da? — deb suradi oskar Gotlib tashvish bilan.

— Ha, bor. Hozir o‘Qyb beraman, — dedi notarius va bu paketni ham hammaga ko‘z-ko‘z qilib ko‘rsatib chiqqach, Karl Gotlib o‘limidan atigi bir oy oldin yozilgan ikkinchi vasiyatnomani olib, o‘qiy boshladi:

— «Ilgari yozilgan barcha vasiyatnomalarimni bekor qilio, o‘zimga tegishli butkul boylik va mol-mulklarni, ular qanday holatda bo‘lishidan qat’iy nazar, to‘laligicha stenografistkam Elza Glyuk ixtiyoriga o‘tkazaman. O‘z qarindoshlarimni merosdan mahrum etib, uni Elza Glyukka qoldirayotganligimning ayrim sabablari borki, uni oshkor etolmayman. Ammo qarindoshlarim sud orqali Elza Glyukning vasiyatdan kelib chiqadigan huquqlariga daxl qilmaslikLari uchun meni shu ishga undagan ba’zi sabablarini aytib o‘tmoqchiman: 1) Elza Glyuk menga shunday bir yaxshilik Qilganki, — u haqda gapirib o‘tirmayman, — bu yaxshilikni qaytarish uchun men qoldirayotgan boylik ham kamlik qiladi. 2) Mutlaqo shaxsiy xarakterdagi ba’zi bir sabablar meni ukam Oskar Gotlibni o‘zimga yaqin kishilar ro‘yxatidan o‘chirishga majbur qildi…» Meros qoldiruvchining mol-mulki dollarga chaqilganda, taxminiy hisoblarga ko‘ra, ikki milliardni tashkil qiladi, — deb so‘zini tugatdi notarius. „

Oskar Gotlib kreslo suyanchig‘iga gavdasini tashladi. Kuz oldi qorong‘ilashib ketdi. U asabiy bir tarzda barmoqlarini ishqalab, og‘ir-og‘ir nafas olardi. Shu topda u boshiga og‘ir bir narsa bilan urilgan kishini eslatardi. Opa-singil Gotliblar esa boshlarini bir-birilarining yelkalariga qo‘yib, ho‘ng-hung yig‘lashardi.

Rudolfning yuzi shu darajada oqarib ketdiki, sepkillari xuddi loy sachraganday qorayib qoldi.

— Bo‘lishi mumkin emas! Bo‘lishi mumkin emas!.. — deb qichqirdi u birdan jazavasi tutib. — Yelgon! Aldamchilik! Jinoyat! Biz buni shu holda qoldirmaymiz! Bu yerdagilarning hammasi firibgar!

Notarius yelkasini qisdi.

— Tilingizni sal tiyibroq gapiring, yigitcha. Men faqat uz burchimni bajardim. Agar vasiyatnomani noto‘g‘ri deb topsangiz, qonun yo‘li bilan da’vo qilishingiz mumkin. Hozir esa buni merosxo‘rga topshirishga majburman.

Notarius stol ortidan turib, Elza Glyukning oldiga keldi-da, tavoze bilan vasiyatnomani uzatdi.

Elza hangu mang bo‘lib qoshlarini chimirdi-yu, beixtiyor qog‘ozni oldi.

Dong qotib qolgan Zauyer Elzaga tikildi. Emma Fit esa suyunishini ham, yig‘lashini ham bilmasdi. Faqat notarius bilan Shtirner xotirjam edilar.

Birdan Oskar Gotlib bir chayqaldi-yu, kreslodan sirg‘alib tusha boshladi. Hamma uning ustiga yopirildi.

— Doktorni chaqiringlar!

Xona bir zumda to‘s-to‘polon bo‘lib ketdi.

IV. BAXTIYOR QAILIQ

Karl Gotlibning mol-mulki ustidan yozgan vasiyatnomasi tasdiqlangunga qadar vasiylik tayin qilindi, shunisi ham borki, Oskar Gotlib o‘zini vasiy qilib tayinlashlariga erishdi. Shu boisdan Gotlib o‘z farzandlari bilan marhum bankirning uyida istiqomat qilish uchun qoldi. Endi yosh Rudolf Gotlib adolatli sud «qonuniy merosxo‘rlarning huquqlarini tiklashiga» qattiq ishonganidan yana o‘zini bo‘lajak voris sifatida daxlsiz tutardi.

Marhumning behisob boyliklarini hisob-kitob qilish uchun hashma xizmatchilar ishtirok etishi shart edi. Binobarin, vasiyatnoma o‘qilgan kunning ertasiga hamma ishga keldi, jumladan, Elza ham.

— Iye, sizmisiz? — taajjublanib kutib oldi uni Zauyer. — Kim sifatida bu yerga keldingiz?

— Stenografistka sifatida, — jo‘ngina javob berdi Elza.

— Milliarderlar stenografistka bo‘lib ishlamaydi! — dedi Zauyer va Elzani bir chetga tortib, davom etdi. — Iltimos, o‘tiring… Siz bilan jiddiy gaplashib olishimiz kerak.

Ular o‘tirishdi. Tun bo‘yi uxlay olmagan Otto fikrlarini bir yerga jamlamoqchi bo‘lganday peshonasini ishqadi.

— Kechadan buyon hushim boshimdan uchgan, sira o‘zimga kelolmayapman. Yeki men Shtirnerni jinoyatchi deb noo‘rin shubhalandim, yoki bo‘lmasa… U men o‘ylagandan ko‘ra ham xavfliroq. Lekin shu narsa menga ayonki, ikkovimizning o‘rtamizda o‘tib bo‘lmas to‘siq paydo bo‘lyapti… Mendan uzoqlashib ketyapsiz, Elza!