Jahongir

Mashinka yana chiqillay boshladi. Hamma o‘z ishiga kirishib ketdi. Ora-chora telefon jiringlab turardi.

Soat o‘n birlarga yaqin yana telefon jiringladi. Zauyer qandaydir bir xatdan ko‘z uzmay, trubkadagi ovozga quloq tutdi.

— Allo! Ha, ha… Bankir Karl Gotlib shaxsiy sekretariatining kabineti. Nima? Eshitmayapman! Qattiqroq gapiring! Nima bo‘ldi deysiz? Qanday qilib? Bo‘lishi mumkin emas!

Zauyerning qo‘lidan avtoruchka tushib ketdi. Rangi quv o‘chdi. Ovozidagi g‘ayritabiiy o‘zgarishni sezgan Glyuk bilan Fit ishlarini tashlab, uning og‘ziga tikilib qolishdi.

— Poyezdning tagida qoldi?… Qanday qilib?… Kechirasiz, surishtirmasdan bo‘ladimi?… Xo‘sh… xo‘sh… ma’qul… xo‘p… Hammasini to‘g‘rilaymiz!

Zauyer trubkani qo‘edi-da, qo‘li bilan sochlarini tarab, o‘rnidan turdi.

— Nima gap, Zauyer? — deb so‘radi Fit tashvishlanib. — Kim poyezdning tagida qolibdi? Gapirsangiz-chi, tezroq!

Ammo Zauyer o‘zini yana kresloga tashlab, bir oz indamay o‘tirdi.

— Ha… Bir falokat bo‘lishini ko‘nglim sezuvdi, — dedi u nihoyat va o‘rnidan sapchib turib, tez gapira ketdi: — Hozirgina telefonda aytishdi, Karl Gotlib poyezdning tagida qolibdi…

— Tirik ekanmi? — baravariga so‘rashdi Fit bilan Glyuk.

— Tafsiloti ma’lum emas…

— Tafsiloti emish! — dedi Fit. — Tirikmi, o‘lganmi?

— So‘ragan edim, hozir tushuntirib o‘tiradigan payt emas, darrov karavotni hozirlab, vrachlarni chaqirish kerak, deb javob berishdi.

— Demak, tirik ekan-da? — dedi Glyuk.

— Ehtimol… — Zauyer qo‘ng‘iroq tugmachasini bosib, xizmatkorlarni chaqirdi-da, tegishli ko‘rsatmalarni bergach, vrachlarga telefon qila boshladi. Uy ichi bir zumda to‘s-tupolon bo‘lib ketdi. Hovliqib ekonomka chopib keldi.

Gotlib so‘qqabosh edi, binobarin, butun xo‘jalikni frau Shmitgof ismli saranjom-sarishta bir kampir boshqarardi.

Shum xabarni eshitib u tamom dovdirab qoldi. Elza anchagacha kampir bilan ovora bo‘ldi.

Ko‘chada avtomobil ovozi eshitildi.

— Doktor! — xitob qildi Fit.

— Yo‘q, bu o‘zimizning mashinani ovozi, — javob berdi Zauyer. _ Gans, tezroq yo‘lakka chiqing!

Xizmatkor Gans oqsoqlangancha tashqariga yugurdi. Xonaga og‘ir kutish daqiqalari cho‘kdi. Qo‘rquv va hayajondan holsizlangan frau Shmitgof kresloda harsillab o‘tirardi. Nihoyat ko‘cha yoqdagi xonalardan palapartish qadam tovushlari eshitildi.

— Opkelishiyapti… — Shivirladi Fit. — Ishqilib tirik bulsin…

Eshiklar lang ochildi.

To‘rt kishi Karl Gotlibning qonga belangan jasadini ko‘tarib kirdi.

Shmitgof chinqirib bir dod soldi-yu, hushidan ketdi. Gotlibning oyoqlari tizzasining yuqorisidan kesilib ketgan edi.

Temiryo‘lchilar formasidagi beshinchi kishi allaqandai tugun ko‘tarib olgan edi. Fit bilan Glyuk Gotlibning jun yoping‘ichini darrov tanishdi. Tugunning chetidan banyirning yaltiroq botinkalari ko‘rinib turardi.

«Oyoqlari. Uning oyoqlari… Qanday dahshat! — ko‘nglidan kechirdi Glyuk. — Nega opkelishyapti? Endi nima keragi bor?»

Gotlibning yuzi uncha o‘zgarmagan, ammo dokadek oqarib ketgan edi.

«Ko‘p qon ketibdi!» — o‘yladi Elza.

Yana bir narsa uni larzaga soldi: Gotlibning yoqasidagi binafshalar qanday bo‘lsa shundayligicha turgandi. Murdaning ko‘ksidagi bu gullar negadir Elzani entiktirib yubordi.

Murdani ko‘targan odamlar kabinetdan o‘tib, Gotlibning yetoqxonasiga qarab yurishdi. Parket polda qip-qizil qon tomchilari qoldi.

Gotlib jasadi ortidan Shtirner borardi. Uning yuzi sal oqarinqiragan bo‘lsa-da, xotirjam edi. U polga tomchilagan qonni bosmaslik uchun avaylab qadam tashlar, go‘yo yo‘l ustidagi ko‘lmaklardan sakrab-sakrab o‘tayotganday taassurot qoldirardi.

U bilan izma-iz Falk borardi. Kuchuk har bir qon tomchisini iskab o‘tardi.

Glyuk Shtirnerga o‘zi ham anglab yetmagan bir dahshat bilan qaradi. Shtirner bu nigohni payqadi va qizning nazarida, uning ko‘zlarida tabassum uchqun otganday bo‘ldi.

Yetoqxonadan qaytib chiqqan Zauyer Shtirnerning oldiga keldi-da, ko‘zlariga sinchkovlik bilan tikilib so‘radi:

— Nega bunday bo‘ldi?

Shtirner bu nigohga ham bardosh berdi — faqat qoshlari bir chimirildi, xolos va xotirjam javob qildi:

— Ko‘rmay qoldim. Gotlib mendan shoshilinch telegramma jo‘natishni so‘radi. Bunga atigi besh minutgina vaqt ketdi, xolos. Qaytib kelsam, bo‘lar ish bo‘pti. Ko‘rgan odamlarning aitishicha, kuchugim Brut parovozdan qo‘rqib o‘zini chetga otgan ekan, Gotlibning oyogiga urilibdi. Chol qalqib ketib kuchuk bilan birga relsga ag‘darilib tushibdi. Brutni poyezd ikkiga bo‘lib tashlabdi. Sho‘rlik kuchugim-yey! Gotlibni esa oyoqlarini…

— Faqat kuchugingizga ichingiz achiyaptimi?

— Bema’ni gaplaringizni qo‘ying, Zauyer. Qolaversa, ta’chiya izhor etishning rasmiy usullariga kupam zo‘r beravermang. Gotlib ajoyib odam edi, unga achinaman. Lekin bundan, to‘rt oyoqli do‘stim halokatidan taassuflanmasligim kerak, degan ma’no kelib chiqmaydi.

— Juda qiziq!.. — dedi Zauyer cho‘zib va bu bilan o‘z so‘zlariga alohida ma’no bermoqchiday bo‘ldi. — Gotlib Bout dastidan o‘libdi-ya!

— Brut odam emas, kuchuk. Gotlib ham Sezar emas, ban kir, — javob berdi Shtirner istehzoli kulib va Gotlibning otoqxonasiga o‘tib ketdi.

III. IKKI VASIYATNOMA