Jahongir

Lyuders og‘zidan tutunni yana halqacha qilib chiqarib, Oskar Gotlibga murojaat qildi:

— To‘g‘risini ayting, marhum akangiz bilan munosabatla|)ingiz qanday edi? Balki oralaringizdan biror gap-so‘z o‘tgandir?

— Mutlaqo! — qat’iy javob berdi Oskar Gotlib.

— Bo‘lmasa, ikkinchi vasiyatnomadagi imo-ishoralarga nima deysiz?

Oskar Gotlib qip-qizarib, o‘tirgan joyida bir qimirlab qo‘edi.

— Imo-ishoralar! Xuddi mana shuning uchun ham ikkinchi vasiyatnomani bekor qilishlarini da’vo qilmoqchiman-da… Bu imo-ishoralar men uchun uyat. Merosxo‘rlik huquqidan mahrum bo‘lish qanchalik og‘ir bo‘lsa, marhumning bunday bo‘htoniga ko‘nikish undan ham qiyinroq… Nima uchun shunday bo‘lganiga aqlim yetmayapti, bu yerda bir anglashilmovchilik bor. Ehtimol, kimdir qasddan meni akamga yomonlagandir?

— Ha, chalkash hodisa… Qo‘limdan kelgancha harakat qilaman, lekin biror ish chiqishiga kafolat berish qiyin.

Shunday deb, mashhur advokat uchinchi bor tutun halqachasini chiqarib, suhbatni o‘zi uchun yengil va yoqimli bo‘lgan gonorar masalasiga ko‘chirdi.

VI. SUD PROTSESSI

Oskar Gotlibning Elza Glyuk bilan bo‘ladigan sud protseyesi katta shov-shuv qo‘zg‘adi. Ish yutib chiqilgan taqdirda mashhur advokat Lyuders oladigan yirik gonorar, Gotlib vasiyat qilib qoldirgan katta mablag‘, vasiyatnoma yozilganidan so‘ng bir oy o‘tgach, Gotlibning to‘satdan halok bo‘lishi — bularning barchasi gazetalar uchun, undan ko‘ra ham uzunquloq gaplar uchun bitmastuganmas mavzu manbai edi. Aql bovar qilmaydigan taxminlar, qizg‘in bahslar olib borilar, garovlar o‘ynalardi. Aka-uka Gotliblarning o‘zaro aloqasi, shuningdek, Elza Glyukning Karl Gotlib bilan Zauyerga munosabati hammani ko‘proq qiziqtirardi. Ularni bog‘lab turgan narsa nima? Oskar bilan Karl Gotlib orasida nima gap o‘tgan? Nima uchun marhum o‘z ukasyni merosdan mahrum qildi? Sudni ham xuddi ana shu masalalar qiziqtirardi.

Oskar Gotlibning advokat Lyuders tomonidan mohirona tuqilgan da’vosiga ko‘ra, Karl Gotlib vasiyatnomani yozgan paytida «es-hushi joyida bo‘lmagan». Buni isbotlash uchun hamma imkoniyatlar ishga solindi. Karl Gotlibning qabrini ochib, eng zo‘r professorlar marhumning miyasini yorib ko‘rishdi. Shu munosabat bilan sudga taqdim etilgan protokolda miyaning vazni, tusi, miyadagi chiziqlarning soni, parishonxotirlikning boshlanayotgani batafsil yozib chiqilgan edi-yu, lekin asosiy vazifa hal etilmagandi.

Ekspertlar Karl Gotlibni uzil-kesil aqldan ozgan deiishga jur’at etisholmasdi, lekin Lyudersning «sharofati» bilan ba’zi bir «nuqsonlar» topishdi.

Ammo Lyudersning ixtiyorida puxta tayyorlangan guvohlar ham bor edi. Lyuders uchun ekspertlarga nisbatan o‘shalar bilan muomala qilish osonroq edi.

Katta ishning boshida turgan Karl Gotlib qo‘lida ozmuncha odam ishlamasdi. Ularning orasidan tuzukroq «cho‘tal» evaziga xohlagan maqomga yo‘rg‘alaydigan guvohlarni yollash unchalik qiyin emas edi. Tajribali qo‘l boshqarib turgan guvohlar Karl Gotlibni jinniga chiqarish maqsadida u bilan bog‘liq har xil mayda-chuyda gaplarni uyib tashlashdi.

Bosh buxgalter marhumning g‘alati bir odati, ya’ni uning haddan tashqari ixtirochilikka berilgani haqida gapirib, zalda o‘tirganlarni xo‘p kuldirdi. Masalan, Karl Gotlib maxsus lift yasattirib, unga yozuv stolining yonida turgan kresloni o‘rnattirgan edi. Lift uchala qavatni birlashtirar edi. Gotlib ikkinchi qavatda joylashgan o‘z kvartirasidagi tugmachani bosib, birinchi qavatga — bankka tushardi. Qog‘ozlarga imzo chekar yoki zarur kishisi bilan gaplashardi-da, yana kresloda o‘tirgancha ikkinchi qavatga, to‘ppa-to‘g‘ri yozuv stolining yoniga ko‘tarilib, ishini kelgan joyidan davom ettiraverardi.

Gotlib ishlab o‘tirgan paytida xizmatchilar yoki malaylarning kirishini yoqtirmasdi. «Xayolni bo‘ladi», — derdi u. Binobarin, uy ichiga doim aylanib turadigan maxsus lentalar — transportyorlar o‘rnatilgandi. Aytaylik, Gotlibga biror kitob yoki issiq kofe kerak bo‘lsa, u o‘sha narsani telefonda buyurar, shu zahotiyoq bir stakan kofe, kitob, sigara qutisi qo‘yilgan patnis taransportyorning shovqinsiz aylanadigan lentasida shigillab to‘ppa-to‘g‘ri stolining yoniga kelib to‘xtardi.

— Uning gigiyenaga bo‘lgan e’tiqodi ham vasvaslikdan boshqa narsa esmasdi, — dedi guvohlardan biri. — Hamma xonalarga termometrlar, gigrometrlar va havoning sostavini aniqlab, uni tozalab turadigan murakkab apparatlar o‘rnatilgandi. Gotlib odatdagi ventilyatsiyani tan olmasdi. «Chang va benzin hidiga to‘yingan ko‘cha havosi bilan uy havosini tozalab bo‘lmaydi», — derdi u. Shuning uchun uy havosi kimyoviy yo‘l bilan tozalanardi. Maxsus bir odam uydagi harorat o‘n ikki daraja bo‘lishini nazorat qilib turardi: yozda havo quruq ham, nam ham bo‘lmasligi hamda unda kislorod kamayib, karbonat angidrid ko‘payib ketmasligi uchun harorat sun’iy ravishda o‘n ikki daraja qilib sovitilib, havo muttasil ozonlashtirib turilardi.