Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

Պատերազմը փոխեց սպայի և սպասյակի հարաբերությունները, և սպասյակը զինվորների մեջ ամենաատելի մարդը դարձավ։ Սպասյակը մի ամբողջ տուփ պահածո էր ունենում, մինչդեռ զորամասում մի տուփը տրվում էր հինգ հոգու։ Նրա տափաշիշը միշտ լի էր ռոմով կամ կոնյակով։ Այդ փուչ արարածն օրն ի բուն շոկոլադ էր ծամում, լափում սպայական քաղցր սուխարիները, ծխում իր պետի սիգարետները, ժամերով եփում ու տապակում, հագնում հատկապես իր չափսով կարված գիմնաստյորկա։

Սպասյակը շատ մտերմական հարաբերություններ ուներ հանձնակատարի հետ, իր սեղանից նրան առատորեն բաժին էր հանում կերակրի մնացորդները և թույլ էր տալիս օգտվել իր արտոնություններից։ Այդ եռապետությանը սովորաբար միանում էր և ավագ գրագիրը։ Այդ եռյակը անմիջականորեն հրամանատարին մոտիկ ապրելով, տեղեկություն ուներ բոլոր օպերացիաների և ստրատեգիական պլանների մասին։

Այն ջոկը, որի պետը մտերիմ էր վաշտի հրամանատարի սպասյակի հետ, ամենից շատ էր քաջագիտակ։ Եթե սպասյակն ասում էր. «ժամը երկուսն անց երեսունհինգ րոպեին պետք է ճղենք», ապա, իսկապես, ճիշտ ժամը երկուսն անց երեսունհինգ րոպեին ավստրիական զինվորներն սկսում էին նահանջել։

Սպասյակը շատ մտերմական հարաբերություններ ուներ նաև դաշտային խոհանոցի հետ և բավականությամբ թրև էր գալիս կաթսայի մոտ, ըստ այսմ իր համար պատվիրում զանազան, կերակուրներ, կարծես նստած լիներ ռեստորանում՝ մենյուն ձեռքին։

— Ես կրծքի միս եմ սիրում,— ասում էր նա խոհարարին,— իսկ դու երեկ ինձ պոչ տվիր։ Իմ բաժին սուպի մեջ մի կտոր լյարդ գցիր, դու հո գիտես, որ ես փայծաղ չեմ ուտում։

Սպասյակի խուճապ բարձրացնելու մեծ վարպետ էր։ Խրամատները ռմբակոծելու ժամանակ նրա սիրտը մարում էր։ Այդպիսի դեպքերում նա իր և սպայի բագաժով գտնվում էր ամենաապահով բլինդաժում և գլուխը խոթում վերմակի տակ, որպեսզի հրետանային արկն իրեն չգտներ։ Այդ րոպեներին նա միայն այն էր ցանկանում, որ իր հրամանատարը վիրավորվի և ինքը նրա հետ միասին ընկնի որքան կարելի է խոր թիկունք։

Իր «գաղտնիքներով» նա բորբոքում էր խուճապը։ «Կարծեմ հեռախոսը հավաքում են»,— գաղտնաբար հայտնում էր նա ջոկերին և իրեն երջանիկ զգում, եթե հետո կարողանում էր ասել. «Արդեն հավաքեցին»։

Ոչ ոք այնպիսի բավականությամբ չէր նահանջում, ինչպես նա։ Այդ րոպեներին նա մոռանում էր, որ գլխին արկեր ու շրապնելներ են սուլում։ Հոգնածություն չզգալով, բագաժն առած դուրս էր պրծնում ու իրեն գցում շտաբ, որտեղ կանգնած էր լինում գումակը։ Մեծ համակրանք էր տածում նա ավստրիական գումակի նկատմամբ և մեծ հաճույքով գնում նրա հետ։ Ծայրահեղ դեպքում բավականանում էր և սանիտարական երկանիվ սայլակով։ Իսկ եթե ստիպված էր լինում ոտքով գնալ, բոլորովին կորած մարդու տպավորություն էր թողնում։ Այդպիսի դեպքերում նա իր սպայի բագաժը դեն էր գցում, թողնում խրամատներում և քարշ տալիս միայն իր սեփական գույքը։

Եթե պատահում էր, որ սպան փախուստ տալով փրկվում էր գերի ընկնելուց, իսկ սպասյակը գերի էր ընկնում, ապա վերջինս երբեք չէր մոռանում իր հետ տանել նաև սպայի իրերը, որոնք այնուհետև դառնում էին նրա սեփականությունը և որոնք նա պահպանում էր աչքի լույսի պես։

Ես ճանաչում էի մի գերի սպասյակի, որն ուրիշների հետ միասին Դուբնոյից հասել էր մինչև Դարնիցա՝ Կիևի մոտ։ Իր, ինչպես, և գերությունից խուսափած իր սպայի երթային պայուսակներից բացի, նա ուներ նաև հինգ զանազան ձեռնաճամպրուկներ, երկու վերմակ և բարձ, էլ չասած այն կապոցը, որ կրում էր գլխի վրա։ Նա ինձ գանգատվում էր, թե կազակները նրանից խլել են երկու ճամպրուկ։

Ես չեմ կարող մոռանալ այդ մարդուն, որն իր բագաժն առած քարշ էր գալիս Ուկրաինայի մի ծայրից մյուսը։ Նա մի կենդանի առաքչական բեռնասայլ էր։ Ես մինչև հիմա էլ ոչ մի կերպ չեմ կարողանում հասկանալ, թե նա ինչպես կարողացավ այդ ամենը կրել, իր վրա առած քարշ տալ մի քանի հարյուր կիլոմետր, հետո այդ բեռով հասնել մինչև իսկ Տաշքենդ, աչալուրջ պահպանել յուրաքանչյուր իր և ռազմագերիների ճամբարում… բծավոր տիֆից մեռնել իր իսկ ճամպրուկների վրա։

Ներկայումս սպասյակները ցրված են մեր ողջ հանրապետության մեջ և պատմում են իրենց հերոսական սխրանքների մասին։ Թե իբր գրոհով նվաճել են Սոկալը, Դուբնոն, Նիշը, Պիավան։ Նրանցից յուրաքանչյուրը մի Նապոլեոն է։ «Եվ ահա ես մեր գնդապետին ասացի, թե թող զանգահարի շտաբ ու ասի, որ կարելի է սկսել»,— պատմում են նրանք։

Սպասյակները մեծավ մասամբ ռեակցիոներներ էին, և զինվորներն ատում էին նրանց։ Սպասյակներից ոմանք մատնիչներ էին և մեծ բավականությամբ էին դիտում, թե ինչպես են ձերբակալում իրենց մատնած զինվորին։

Նրանցից մի հատուկ դաս էր գոյացել։ Նրանց եսասիրությունը չափ ու սահման չուներ։

III

Պորուչիկ Լուկաշը ավստրիական խիստ խարխլված միապետության տիպիկ կադրային սպա էր։ Կադետական կորպուսը նրան քամելեոն էր դարձրել․ մարդկանց մեջ նա խոսում էր գերմաներեն, գրում գերմաներեն, բայց չեխերեն գրքեր կարդում, իսկ երբ դասավանդում էր հոժարականների դպրոցում, որը կազմված էր բացառապես չեխերից, նրանց գաղտնաբար ասում էր. «Եկեք չեխ մնաք, բայց այդ մասին ոչ ոք չպիտի իմանա։ Ես էլ եմ չեխ»։

Նա չեխ ժողովրդին համարում էր մի տեսակ գաղտնի կազմակերպություն, որից հեռու մնալն ավելի լավ է։

Բայց ընդհանրապես նա լավ մարդ էր․ մեծավորներից չէր վախենում և զորաշարժերի ժամանակ ինչպես հարկն է հոգ էր տանում իր վաշտի մասին, հարմարորեն բնակավորում սարայներում և հաճախ իր համեստ ռոճիկով զինվորներին մի տակառ գարեջուր հրամցնում։

Լակաշը սիրում էր, որ զինվորները երթի ժամանակ երգում էին։ Նրանք պետք է երգեին վարժության գնալիս և վարժությունից վերադառնալիս։ Քայլելով իր վաշտի կողքից, նա ձայնակցում էր նրանց.

Իսկ երբ մթնեց աշխարհքը,