Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, հենց նոր զորանոցից մարդ եկավ ձեզ կանչելու, դուք պետք է ներկայանաք պարոն գնդապետին։ Բանբերն այստեղ է։

Եվ մտերմավարի ավելացրեց.

— Դա վայ թե այն շնիկի համար է։

Երբ բամբերը նախասենյակում ցանկացավ զեկուցել, թե ինքն ինչ նպատակով է եկել, պորուչիկն ասաց․

— Արդեն լսեցի։

Եվ դուրս գնաց, մի ոչնչացնող հայացք նետելով Շվեյկի վրա։

Դա զեկույց չէր, այլ շատ ավելի վատ բան։

Երբ պորուչիկը մտավ գնդապետի կաբինետը, վերջինս մռայլված ընկողմանել էր բազկաթոռի մեջ։

— Սրանից երկու տարի առաջ, պորուչիկ,— ասաց նա,— դուք խնդրել էիք ձեզ տեղափոխել Բուդեյովիցիի Իննսունմեկերորդ գունդը։ Գիտե՞ք, արդյոք, որտեղ է գտնվում Բուդեյովիցը։ Վլտավայի ափին։ Այո՛։ Վլտավա գետի ափին, և այդ գետի մեջ թափվում է Օհրժեն կամ նման մի բան։ Մեծ քաղաք է, ես կասեի՝ հյուրասեր քաղաք, և, եթե չեմ սխալվում, այնտեղ առափ կա։ Առափ նշանակում է ափին շինված քարե պարիսպ։ Այո՛։ Ի դեպ, դա գործին չի վերաբերվում։ Մենք այնտեղ զորավարժություններ ենք կատարել։

Գնդապետը լռեց և, թանաքամանին նայելով, արագ անցավ այլ թեմայի։

— Իմ շունը ձեզ մոտ փչացել է։ Ոչինչ չի ուզում ուտել։ Ա՛յ թե ինչ։ Ճանճ ընկավ թանաքամանի մեջ։ Զարմանալի՜ բան, ձմեռ ժամանակ ճանճերն ընկնում են թանաքամանի մեջ։ Անկարգությո՛ւն։

«Դեհ, վերջապես, խոսիր, ծեր քոպակ»,— մտածեց պորուչիկը։

Գնդապետը տեղից վեր կացավ և մի քանի անգամ գնաց ու եկավ կաբինետում։

— Ես երկար մտածեցի, պարոն պորուչիկ, թե ինչպես վարվեմ ձեզ հետ, որպեսզի այլևս այդպիսի փաստեր չկրկնվեն, և այդ ժամանակ հիշեցի, որ դուք ցանկություն էիք հայտնել ձեզ տեղափոխելու Իննսունմեկերորդ գունդը։ Գլխավոր շտաբը վերջերս մեզ իրազեկ դարձրեց, որ Իննսունմեկերորդ գնդում սպայական կազմի մեծ պակաս է զգացվում, քանի որ սերբերը նրանց կոտորել են։ Ձեզ ազնիվ խոսք եմ տալիս, որ երեք օրվա ընթացքում դուք կլինեք Բուդեյովիցի Իննսունմեկերորդ գնդում, որտեղ երթային գումարտակներ են կազմավորվում։ Կարող եք շնորհակալություն չհայտնել։ Բանակը կարիք ունի սպաների, որոնք…

Եվ, չիմանալով էլ ինչ ավելացնել, նայեց ժամացույցին ու ասաց.

— Արդեն տասն անց է կես, գնդի զեկույցն ընդունելու ժամանակն է։

Դրանով հաճելի զրույցն ավարտվեց, և պորուչիկի սիրտը թեթևացավ, երբ նա դուրս եկավ կաբինետից։ Պորուչիկը գնաց հոժարականների դպրոցը և այնտեղ հայտարարեց, թե մոտ օրերս մեկնելու է ռազմաճակատ և այդ առթիվ Նեկազանկայում հրաժեշտի երեկույթ է սարքում։

Վերադառնալով տուն, նա Շվեյկին բազմանշանակ հարցրեց.

— Արդյոք ձեզ հայտնի՞ է Շվեյկ, թե ինչ է երթային գումարտակը։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, երթային գումարտակը «երթգում է», իսկ երթային վաշտը՝ «երթվաշտ»։ Մենք միշտ այդպես կրճատում ենք։

― Ուրեմն, հայտարարում եմ ձեզ, Շվեյկ,— հանդիսավորապես ասաց պորուչիկը,— որ մենք միասին մեկնում ենք «երթգումի» հետ, եթե այդ կրճատումը ձեզ դուր է գալիս։ Բայց չկարծեք, թե ռազմաճակատում էլ կարող եք հիմարություններ թույլ տալ, ինչպես այստեղ։ Ուրա՞խ եք։

— Ճիշտ այդպես, պարոն օբեր-լեյտենանտ, չափազանց ուրախ եմ,— պատասխանեց քաջարի զինվոր Շվեյկը։— Որքա՜ն գեղեցիկ բան պիտի լինի, երբ մենք երկուսով ռազմի դաշտում ընկնենք հանուն թագավոր կայսեր և հանուն իր ամբողջ օգոստափառ գերդաստանի։

Վերջաբան առաջին մասի

Ավարտելով «Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածներ»-ի առաջին մասը («Թիկունքում»), ընթերցողներին հայտնում եմ, որ շուտով լույս կտեսնեն հաջորդ երկու մասերը — «Ռազմաճակատում» և «Գերության մեջ»։ Այդ մասերում թե՛ զինվորները և թե՛ քաղաքացիները կխոսեն ու կգործեն այնպես, ինչպես խոսում ու գործում են իրականում։

Կյանքը բարձրաշխարհիկ մանևրներ սովորելու դպրոց չէ։ Յուրաքանչյուր մարդ խոսում է այնպես, ինչպես կարող է։ Արարողապետ դոկտոր Գուտը խոսում է բոլորովին այլ կերպ, քան «Թասի մոտ» պանդոկ տեր Պալիվկցը։ Իսկ մեր վեպը սալոնային թեթևսոլիկների համար գրված ձեռնարկ չէ և ոչ էլ գիտական գիրք այն մասին, թե ինչպիսի արտահայտություններ են թույլատրելի ազնիվ հասարակության մեջ։ Այս գիրքը իրենից ներկայացնում է մի որոշակի դարաշրջանի պատմական պատկեր։

Եթե անհրաժեշտ է գործածել որևէ թունդ խոսք, որ իսկապես ասված է եղել, ես առանց տատանվելու գործ եմ ածում։ Արտահայաությունները մեղմելը կամ բազմակետեր դնելը ես համարում եմ տխմարագույն կեղծավորություն։ Չէ՞ որ այդ խոսքերը գործ են ածում նաև պառլամենտում։

Մի ժամանակ ճիշտ են ասել, թե առողջ դաստիարակություն ստացած մարդը կարող է ամեն ինչ կարդալ։ Այն, ինչ բնական է, կարող են դատապարտել միայն հոգեպես անպատկառ մարդիկ, հմտացած լկտիախոսները, որոնք, հետևելով նողկալի կեղծ բարոյախոսությանը, ոչ թե բովանդակությանն են նայում, այլ զայրույթով հարձակվում առանձին բառերի վրա։

Մի քանի տարի առաջ ես մի քննադատություն եմ կարդացել մի նովելլի մասին։ Քննադատը համբերությունից դուրս էր եկել այն բանի համար, որ հեղինակը գրել էր. «նա խնչեց ու քիթը սրբեց»։ Իբրև թե դա հակասում է այն ամեն էսթետիկականին ու վսեմին, որ գրականությունը պետք է տա ժողովրդին։

Դա մի փոքրիկ, բայց շատ ցայտուն ապացույց է, թե լուսնի տակ ինչպիսի ավանակներ են ծնվում։