Кайту

Тнзил зен шушы ике тркем арасында калгандай хис итте. Ул кайда булырга да белми иде. Инде кичдн бирле радиодан да, зара сйлшкнд д "Илне сакларга кирк. Фашистларны куып чыгарабыз, иребезне таптарга ирек бирмибез," – дип сйлнлр. Ышаныч белн сйлилр. з-зен ышанып сйлгн кеше рвакыт хаклы кебек булып тоела. Ышандыра. Тнзил д аларга ышана башлады. Чынлап та илне баскынчыларга, чит халыкка бирмск кирктер. Читтн килгн кеше ул сине ирене кадерен бел мени? Качкы да элек татар авылы булган, з йолалары, гореф-гадтлре белн яшгн. Революциядн со трле сбплр табып трле миллт кешелрен китереп тутырганнар. килмешклр авылны и асыл гадтлрен бар дип т белми, злренч кылана, з тртиплрен урнаштырырга тырыша. Фашистлар килс д шулай булачактыр инде ул, з тртиплрен кертерг тырышачаклардыр. Шуа кр, з ирене чит-ятлардан сакларга кирктер.

мма урманга китчелрне д гаепли алмый иде кыз. Совет властен яратмаучылар да итрлек иде авылда. м аларны берничек т гаеплп булмый иде. Тнзил инде кп нрслрне бел, м кайбер кешелрне Совет властен ни чен яратмавын да алый ала иде. Кплрне итеш, тигез тормышын таркатып, дньяларыны астын-ск китергн власть бит ул. Шул революция, гражданнар сугышы, кызыл террор, ртрле репрессиялр нтисенд кп гаиллр зур югалтулар кичергн, кайгы-газапка дучар булган. Кплре бген д трле кимсетлр, кыерсытулар астында з язмышы чен дер калтырап яши. Шулай булгач, кемне шул Совет власте чен сугышып йрисе килсен инде? Андыйлар, лбтт, урманга кит.

Дресен ген йткнд, Тнзил зе д Совет власте урнаштырган тртиплрне яратмый иде. р почмактан "гаделлек, тигезлек, бхетле тормыш" дип кычкырсалар да бу тормыш кешелрне газаплау, кысада тотып эшлт м мсхрл чен ген тзелгндер кебек иде. Унч кен яшенд булса да ул моны яхшы алый, чнки бу чынбарлык аны йрге аша ткн коточкыч иде.

3

Сгать тугыз тулуга авыл ирлрене фронтка китрг риза булганнары кнслр янына ыелып беткн иде инде. Хатын-кызлар да ияргн, кемне хатыны, клше, нисе, туганнары – барсы да ыелган. Барсы да шом катыш мосулык белн сабыр булырга тырышып басып торалар. Ара-тир кешег сиздермск тырышып сыктаган хатын-кыз тавышлары да чалынып кала. Ирлрне: "Елама, озакка тгел бит… Куып ибрбез д кайтабыз…" – дип пышылдаганы ишетел.

Кнслр авыл читендге зур йортта урнашкан иде. Зур булса да иске йорт инде бу, брнлре брешеп, какланып беткн, трз капкачлары – коба, тб такталары кгреп згрсу-яшкелт тск кергн. Аны ниндидер кулак йорты булган дип сйлилр. зен Себерг сргннр д йортын кнслр иткннр. лл кайчан инде, ул вакытта Тнзилне теле д ачылмаган булган. Бу йортны утарында силсит атлары. Бернич ген алар, мма яхшы атлар, уйнаклап торалар. Аларны трлр менеп, я тарантаска игеп йри. Басу-кырга чыгармыйлар, бтн эшк леп итмилр. Йортны артына терлеп диярлек янгын каланчасы тора. Анда бераз гына менеп караса, кнслр эчендге кешелрне нрс эшлгне аерма-ачык крен, бары тик тавышлары гына ишетелми. Тавышсыз да кызык чаклар була. Кызганычы да…

Бераздан район згеннн килгн ике полуторка кнслр ишегалды янына туктады. Берсене рсеннн ч хрби тште. Кабинада килгн офицер ыелган халык белн баш кагып кына иснлште д кнслр баскычындагы трибуна шикелле ирг менеп басты. Колхоз рисе белн бригадир аны ктлр иде инде. Колхоз рисе килче белн крешеп, нрсдер кишлшеп алды да сз башлады:

– Хрмтле иптшлр, кадерле авылдашлар! Барыгыз да белеп торасыз, илебез куркыныч астында. Мондый чакта безне барыбыздан да корычтай тртип, оешканлык, бердмлек талп ител. Бек и хакына, туган илебез хакына зебезне аямыйча крш талп ител…

Шунда тркемдгелрдн бер хатын кычкырып елап ибрде, икенче яктан тагын бер кушылды. Колхоз рисе бер млг тынып торды да сзне озакка сузмаска булды:

– Без дньяда и кчле длт. Без ичкбез! бген безне авылдашларыбыз шушы шанлы и юлын узарга чакырыла. Еламагыз. Кайгырышмагыз. Бу данлыклы юл. Авырлык килгнд з ватаныа терк була алу р кеше чен горурлык ул.

Аны сыек кул чабулар белн озаттылар да сзне район згеннн килгн офицер алды. Ул да илдге хллр белн беркадр таныштырып тте. Юатты. Дрт стрг тырышып бернич сз йтте. м эшне асылына кчте.

– Бген без сезне авылдашларны шанлы юлга, ватаныбызны илбасарлардан чистартырга чакырабыз. Хзер мин исем-фамилиялар атармымын, исеме чыккан ир-егетлр мен бу якка сафка тезелерсез.

Халык тынып калды. Хтта бая кз яшьлрен тыялмаган хатыннарны да тавышы басылды. Офицер кулындагы кгазьг карап фамилиялр укый башлады.

– Аркадий Аверченко.

Биштр аскан таза гдле ир офицер крсткн урынга килеп басты.

– Георги Абазадзе

Битен сакал баскан ир д теге урынга юнлде.

– хмтгрй минев

хмтгрй, егерме биш яшьлр тирсендге ир, янында басып торган хатынын кочаклап беп алды, аннан со дрт яшьлр тирсендге кызын ктреп сйде. Инде китрг омтылгач, кире борылып хатыныны эчен сыпырып алды. Хатыны авырлы иде. Шуннан со крстелгн урынга барып басты. Офицер инде ул арада тагын бер фамилияне йтеп лгергн иде. Бу юлы эндшче д, хрктлнче д кренмде. Кешелр бер-берсен карап чыш-пыш килгн арада, офицер тш кессеннн ручка алып кгазьг ниндидер билге куйды да чираттагы фамилияне атады.