Хатынская аповесць

— Эх, мне б з вамі! — раптам засумаваў Сцяпан. I адразу Глаша зірнула на яго. Да чаго ж яны адзін аднаго чуюць. Я ўсё прыкмячаю, нават нейкім абвостраным зрокам. Але ўсё ад мяне як бы збоч. Нейкая паласа пралягла паміж мной цяперашнім i ўсім, што нядаўна было такім важным. Toe, што я бачу, заўважаю, што адбываецца па-за мной, адразу ахінаецца нейкім горкім пачуццём, якое поўніць мяне да краёў, нішчыцца ў ім, i само пачуццё ад гэтага ні мацней, ні вастрэй.

(Вочы Сцёпкі-«фокусніка» мне асабліва помняцца: светлыя i вясёлыя да шаленства. А твар непраўдападобна прыгожы, амаль дзявочы. З доўгімі чорнымі вейкамі. Я столькі разоў потым уяўляў, як усё здарылася тут праз сем ці дзесяць дзён: як подбегам прыкульгаў ён з мыліцай адтуль, дзе трашчалі нямецкія аўтаматы, кінуў долу пустую вінтоўку, сарваў з пояса гранату i сеў пад брызентам, падцягнуўшы да сябе мяшок з толам; як папаўзлі да яго з усіх бакоў, нібы да збавіцеля, параненыя, i ён укладваў ix галовамі да сябе, прыспешваў. Усе — тварамі да зямлі, а ён вось такімі ж шалёна-вясёлымі светлымі вачамі апошні раз, за ix усіх, глядзеў на свет. I апошні, хто бачыў гэтыя вочы, — Глаша.)

Уторкнуўшы пудзіла ў пракіслую балотную зямлю, падхапіўшы з долу мыліцу, Сцёпка-«фокуснік» аб'явіў:

— Хай будзе фюрэр шосты!

— A ў нас у 41-м, — не змаўкае «праваднік» (гаварун ён, i яму ўсё адно, слухаюць ці не), — у нас, як прыйшлі вось яго малайцы, найперш склады вывезлі, a семкі (не ведаю, навошта ix было столькі на бабруйскіх складах), семкі не забаранялі браць, ды яшчэ цукар з пяском, ну, i стаялі ў чэргах людзі, a адзін наш, са Слуцка, вельмі ж быў падобны на гэтага з вусікамі. А тут ішоў немец, прыпыніўся, глядзіць! I ўсе чакаюць, што будзе. Стаяў, глядзеў, думаў, а потым — плясь па фізіяноміі! За тое, што на фюрэра ягонага пасмеў быць падобным? Ці рахункі з фюрэрам зводзіў? Нават казалі, што паляк або славак, а не немец… Ну, добра, браткі, што вам прынесці гэтым разам? Заказвайце, як у сталоўцы.

— Задушыце скора сваёй бульбай: халоднай i без солі,— сказаў Сцяпан-«фокуснік».

I другія падхапілі:

— Дойдзеш з вамі i без немцаў.

— Хлебца б расстараліся, а то выпаўзуць, дзе бліжэй, i назад!

— Добра яшчэ, што вяртаюцца. Я на ix месцы даўно б драла даў. Надта вы каму трэба, бязногія, сядзі з вамі, чакай доўбні. Праўду я кажу, Рубеж?

Рубеж (мой праваднік) усміхаецца, зусім не збянтэжаны такой атакай. Грэбаючы тонкімі худымі нагамі па асацэ, падышоў да мяне:

— Пойдзеш з намі, хлопец? Не, не сёння. Адпачні, а то праз багну не пралезеш. Тут, бач, ратоў колькі, a якія зубастыя, бачыш?

…«Рама» праляцела высока, роўненька, як па дроце. Здавалася, яна толькі крэсліць свае нейкія нябачныя лініі, а да нас, да «вострава» ёй няма ніякай справы. Праляцела, мы выйшлі з кустоў i зноў памахалі жанчынам i параненым. Яны застаюцца, мы, чацвёра, ідзём. Паміж намі ўжо кладкі. Глаша стаіць побач са Сцёпкам-«фокуснікам». Прасілася з намі, але камандзір нашай групы (параненыя яго называюць «камендантам вострава») у сваю чаргу папрасіў яе:

— Калі будзеце настойваць, я дазволю. Але трэба некаму i з імі застацца. Гэты раз мы ўсе чацвёра ідзём i далека — да чорта ў зубы. Трэба хоць нейкія запасы зрабіць. Пакуль яшчэ можна.

Наш «камендант» — ленінградзец, пра гэтата вораць, як пра ягоную асабістую вартасць. I яго далікатнае «вы» нават з падлеткамі, i сарамлівая маўклівасць, гатоўнасць доўга i складана тлумачыць тое, што іншы камандзір вырашаў бы адным «так» ці «не», i сама юнацкая стройнасць гэтага сіваватага, аброслага шчэццю чалавека ў чырвонаармейскіх абносках — усё для нас месціцца ў адным паняцці «ленінградзец», афарбавана ім i афарбоўвае яго. Карацей, «камендант» нам падабаецца, i таму вельмі дарэчы, што ён менавіта з таго горада, які ты хоць i не бачыў ніколі, як не бачыў таямніча-цудоўнага паўночнага ззяння, але без далёкага, неназойлівага існавання якога не ўяўляеш ні сябе, ні свету.

— Я i яго не браў бы, — кіўнуў у мой бок «камендант». — Гэта Рубеж надумаў.

Невясёлыя мы ішлі, нібы ўсё наперад ведалі. А тут яшчэ гэтая цётка Храмеліха. Прынесла Глебу Васільевічу, «каменданту» нашаму, анучы, памытыя i сухія, хоць i кожны дзень імжэў дождж.

— Дзе вы, цётка, сушылі? — здзівіўся Глеб Васільевіч. — Агню мы быццам не палім.

— Сакрэт ёсць, — сказала кабета, — насіце здаровенькі.

Але дзяўчынка выдала цётчын сакрэт:

— Цётка Храмеліха на сабе сушыла, пад кофтай.

Ленінградзец наш пачырванеў, нават перастаў абувацца, нібы не ведаючы, як цяпер быць. А тут другая кабеціна падтыкнулася, папрасіла:

— Вы хоць не пакіньце нас адных, хлопчыкі.

— Ды мы што — аліментшчыкі,— сказаў Рубеж, — каб уцякаць?

— I вашы ж тут параненыя, — яшчэ раз нагадала кабеціна.