Кітайскі каляндар і славянскі міфалагічны бестыярыум

Можна меркаваць, што яшчары перажылі ледавіковы перыяд, а таксама нейкі касмічны катаклізм ХІ тыс. да н. э., і некаторы час, пакуль людзей было мала, уладарылі на Зямлі. У старажытным егіпецкім папірусе пад назвай «Аповесць пра пацярпеўшага караблекрушэнне» (2000 г. да н. э.) распавядаецца аб сустрэчы героя з прадстаўніком намнога больш развітай культуры змеяў. Змей скардзіцца занесенаму на востраў чалавеку, што ўсе яго родзічы загінулі ад упаўшай зоркі, і ён астаўся адзін. Яму самотна, цяжка, сумна. Валодаючы дарам прадбачання, агромністы змей даўжынёй 30 лакцей (прыкладна 15 м) прадказаў падарожніку яго будучае, якое спраўдзілася [19, 288]. Паданне надзвычай цікавае тым, што згадвае і пра катастрофу, якая адбылася, хутчэй за ўсё, па прычыне падзення на Зямлю асцяроіда, і пра разумных яшчараў.

У згаданым унікальным літаратурным творы адчуваецца аўтарская сімпатыя да прадстаўніка загінуўшай цывілізацыі. З другога боку, у міфалогіі Старажытнага Егіпта, для якой характэрны выключна развіты культ сонца, каласальны змей Апоп — якраз супраціўнік бога сонца Ра. Апоп уладарыў над неабсяжным падземным царствам, плаваў па падземным Ніле (а Ра — па нябесным) і ўсяляк імкнуўся перашкодзіць узыходжанню сонца раніцай, але нязменна цярпеў паразу.

Змеі ва ўсіх міфалогіях — жыхары падзем’я, марскіх глыбінь ці горных пячор. Літоўская назва такога змея Дугнай нават суадносіцца са словам «дно», а сербская — Бадняк — з «адам».

У Індыі, з аднаго боку, шануюць змея Шэшу з дзвюма рукамі, які стварыў свет і служыць ложкам для бога Вішну, а з другога боку, герой Ведаў Індра змагаецца і забівае змея Урытру, які «не чалавек і не бог», але надзвычай магутны і трымае ў сабе, «закрывае» усю зямную ваду. На нашу думку, такая супярэчнасць індыйскай міфалогіі абумоўлена розным стаўленнем да змеяў з боку розных расаў Індыі, што насялялі краіну: белыя арыйцы — стваральнікі Ведаў — успрымалі гадаў выключна адмоўна, а вось для чорнай, абарыгеннай у Індыі, расы — дравідаў — якраз быў характэрны культ змеяў [14, 283].

Паданні пра Сусветнага Змея, які трымае на сабе свет, на якім стаіць сама Зямля ці які абкружае яе, сустракаюцца ў многіх народаў і датуюцца прыкладна ІХ тыс. да н. э. Ва ўсялякім разе, запісаныя намнога пазней, яны згадваюць менавіта гэты час — праз тры тысячагоддзі пасля катастрофы. У далейшым людзі асвоіліся пасля катаклізму, размножыліся, набылі адчуванне сваёй моцы і перасталі баяцца змеяў, што раней гаспадарылі на планеце. Праўда, у міфах шматлікіх народаў змеі — настаўнікі чалавецтва. Так, у эвенкаў змей Дзябдар разам з мамантам удзельнічаў у стварэнні свету, а потым лячыў хворых. Вьетнамскі Лак вучыў людзей вырошчваць рыс, разводзіць шаўкавіцу, стварыў першую дзяржаву. На тэрыторыі Мексікі адкрылі надзвычай старажытны ацтэкскі рэльеф, на якім паказаны жрэц, што адпраўляе рытуал пад непасрэдным прыглядам агромністага Змея. У вераваннях многіх амерыканскіх народаў змеі — менавіта творцы і настаўнікі людзей [45, 24]. Прычым яны не толькі дапамагалі людзям, але і кіравалі імі. Так, у Фінікіі ўладарылі цары-змеі. Адзін з іх — Кадм — пераплыў мора і заснаваў у Грэцыі горад Фівы. Ён жа даў грэкам алфавіт, якім яны карыстаюцца да сёння, ды і наш, кірылічны, на яго аснове створаны. Грэчаскі бог медыцыны Асклепій (Эскулап) спачатку быў змеем, пасля набыў антрапаморфны воблік, але захаваўся ў сімволіцы ўсіх аптэк на зямлі ў выглядзе змяі над кубкам з атрутай, якая ў малых дозах валодае лекавымі ўласцівасцямі. Некалькі змяіных пакаленняў уладарылі ў Афінах, ды і пазней апякунку горада багіню мудрасці Афіну заўсёды суправаджаў змей Эрэхтэйон. Яму нават прысвечаны маленькі, але незвычайны па архітэктурных асаблівасцях, храм на Акропалі, у якім будаўнікі ўпершыню ў свеце ў якасці калонаў скарысталі карыятыды — скульптуры, што ўвасаблялі маладых дзяўчат.