Кітайскі каляндар і славянскі міфалагічны бестыярыум

Старажытныя паданні армян сцвярджаюць, што каля свяшчэннай гары Арарат пасяліліся нашчадкі разумных змеяў — вішапаў, а на вяршыні гары жыве сам Змей-цар. У Індыі змеепадобныя Нагі лічыліся мудрацамі і жылі ў падземным царстве, дзе валодалі незлічонымі скарбамі. Увогуле ўсе змеі сцераглі нешта надзвычай каштоўнае: напрыклад, руны, якія былі запісаны на скандынаўскім Сусветным Дрэве Ігдрасілі, або Залатое Руно (тыя ж руны на пергаменце), што здабыў грэчаскі герой Ясон (з дапамогай закаханай у яго Медеі), або залатыя яблыкі Гесперыд, або скрыжалі, на якіх былі запісаны лёсы багоў і людзей (іх сцярог іранскі змей Кінгу). Падобна на тое, што скарбы, якімі валодалі змеі, мелі, хутчэй за ўсё, нематэрыяльную каштоўнасць, а былі таемнымі ведамі, пакінутымі ранейшай цывілізацыяй яшчараў. Міфы пры гэтыя скарбы склаліся, відаць, тады, калі людзям і змеям жыць побач ужо стала немагчыма. Людзей раздражняў веліч гадаў, ды і выгляд іх выклікаў агіду; змеі ж стаміліся ад чалавечай мітусні, якая не стасавалася з іх меланхалічным тэмпераментам. Яны перамясціліся ў пячоры, падзем’е, залеглі на рачном ці марском дне. Мы пісалі ў папярэднім нарысе, што шматлікія сустрэчы з марскім змеем зафіксаваны дакументальна, значыць, звесткі пра іх ужо пераходзяць з разраду міфаў у гістарычную рэальнасць.

Змеяў і драконаў у эпасе многіх народаў часта блытаюць, называючы адных імёнамі другіх. Можа быць, гэта родзічы, хоць і не блізкія. Хутчэй за ўсё, змеі — старэйшыя, бо ў касмаганічных міфах вельмі часта сустракаецца Сусветны Змей, што жыў ў пачатку часоў. Большасць герояў еўрапейскіх народных эпасаў і казак змагаюцца ўсё ж з драконамі, хоць у славян традыцыйны персанаж па-ранейшаму — Змей Гарынавіч. Вырашыць праблему тоеснасці ці адрознення змеяў і драконаў пакуль немагчыма. Некаторай падказкай (хто быў раней) можа быць карэйскі міф пра змея Імугі. Ён шмат-шмат гадоў нерухома праляжаў на марскім дне, пасля трансфармаваўся (?), ператварыўся ў дракона і ўзнёсся на неба [71, І, 512]. Але што на самай справе гэта азначае — невядома. Менавіта драконаў чамусьці асабліва шануюць на Усходзе. Белая ж раса, што засяліла прасторы Еўразіі, жыць побач з імі не пажадала. Думка некаторых навукоўцаў, што для арыйскіх народаў менавіта змяя сімвалізавала ўсходніх захопнікаў-качэўнікаў, нам здаецца наіўнаю. Залішне многа фактаў, якія сведчаць пра страх і пракланенне перад сапраўдным, а не сімвалічным змяіным народам з боку аўтахтонаў Еўропы, Азіі, Амерыкі, Аўстраліі.

Страх страхам, а ўсё ж, паўтараем, арыйцы нязменна змагаюцца са змеямі і драконамі. Зеўс хітрасцю адолеў дракона Ціфона. Сонечны бог Апалон перамог змея Піфона, народжанага са жвіру, які астаўся пасля Сусветнага Патопу, і закапаў яго ў мястэчку Дэльфы (што азначае «Чэрава»). Геракл перамог Лернейскую Гідру і ўзяў шлюб са змеепадобнай Ехіднай. Змеепадобныя тытаны (такімі яны паўстаюць на знакамітым Пергамскім алтары), прыкаваныя да гор або скінутыя ў падзем’е, былі асуджаны на вечныя пакуты. Надзвычай актыўна змагаюцца са змеямі сонечныя героі скандынаўска-германскай міфалогіі: Сігурд, Рагнар, Ладброк, Зігфрыд. Не адставалі ад іх і славянскія змеяборцы: Ілья Мурамец, Дабрыня, Дунай, Каваль. Героі кельцкага эпаса пра караля Артура і рыцараў Круглага Стала толькі барацьбой з драконамі і займаліся, прычым не проста з абстрактнымі істотамі: кожны з іх меў імя. Племя змеяў знішчалася паўсюдна. Кожны рыцар лічыў сваім святым абавязкам забіць змея — з гэтага смяяўся выдатны амерыканскі пісьменнік-гумарыст Марк Твен у сваім парадыйным рамане «Янкі пры двары караля Артура». Але ў сярэднявечнай літаратуры, у якой не было месца жартам, цэнтральным аказаўся менавіта гэты сюжэт. Людзі, як вядома, перамаглі, хоць сёння літаральна апантаны цікавасцю да дыназаўраў.

Прыведзеная вышэй версія пра разумных дыназаўраў (змеяў і драконаў з легендаў), безумоўна, фантастычная, але зусім не горшая за любы сучасны міф, які прэтэндуе на навуковасць (напрыклад, пра НЛА). Больш за тое, на карысць гэтай версіі гавораць шматлікія факты. Так, фараоны Егіпта (як і раджы Індыі) насілі на галаўных уборах выяву свяшчэннага змея Урэя, які, на нашу думку, увасабляў энергію, уласна магічную сілу фараона (яго «трэцяе вока»). У індзейцаў Амерыкі пернаты змей Кецалькаатль быў даравальнікам усіх даброт цывілізацыі (іншых падобных культурных герояў мы ўжо згадвалі). Сам Хрыстос заклікаў быць «мудрымі, як зміі». На беларускім Палессі да ХХ ст. аставалася ў звычцы трымаць вужоў у доме як хатніх абаронцаў-абярэгаў. Значыць, быў страх, была агіда і нянавісць з боку людзей да змеяў, але было і ўшанаванне як нечага, бясспрэчна, вышэйшага.