Кітайскі каляндар і славянскі міфалагічны бестыярыум

Адвяргаючы традыцыйную, часта вельмі штучную, этымалогію, мы звяртаемся да роднай (менавіта роднай) мовы як да ісціны ў апошняй інстанцыі. Вядома, што кітайцы адрознівалі ў чалавеку дзве душы: жывёльную (падсвядомасць) і нябесна-несмяротную. Першая, на нашу думку, у продкаў беларусаў, як і ў старажытных егіпцян, называлася «ка», другая — «ба» (пра «ба» як назву душы ў славянаў пісаў акадэмік А. Весялоўскі). У слове «сабака» прыстаўка «са» — прэфікс злучэння. Са-ба-ка — істота, якая заключае ў сабе дзве моцна злучаныя душы, як і ў чалавека. Чаму ж менавіта так — больш празрыста, чым самога сябе, — назваў наш продак свайго жывёльнага сябра?

Свіння

1995 і 2007 гады праходзяць пад знакам зялёнай (сіняй) свінні паводле ўсходняга календара. Знак свінні асацыіраваўся з цёмным, або жаночым, пачаткам «інь». Год свінні завяршаў сабою дванаццігадовы цыкл кітайскага жывёльнага календара. І ў іншых элементах усходняй культуры свінні належыла апошняе месца. Так, юрта манголаў, раздзеленая на дванаццаць сектараў, з’яўлялася як бы праекцыяй нябеснага задыяку. Кожная задыякальная жывёла вызначала гаспадарчае значэнне таго месца, з якім яго звязвала традыцыя. Галоўнае месца — прама насупраць увахода — належыла «мышы»: там знаходзіліся куфэркі з багаццем сям’і. Побач, бо юрта ж круглая, было месца «свінні»: у ім размяшчаліся гаспадарчыя рэчы, якімі карысталася гаспадыня дома. У прынцыпе гэта самае «нізкае» па сваёй семантыцы месца. Але негатыўна народы Усходняй Азіі да свінні ўсё ж не ставіліся. Вядома, што кітайцы пад Новы год прыносілі ў якасці ахвяры нябесным багам якраз парася, — лепшае, на іх думку, з усяго харчу [47, 236].

Іншае стаўленне да свінні ў народаў Заходняй (Пярэдняй) Азіі і часткова Афрыкі. Свіння — нячыстая жывёла ў Старажытным Егіпце, у культуры яўрэяў і арабаў. У навуцы трывала сцвердзілася думка, што гэта звязана са спякотай, паўднёвым кліматам, ва ўмовах якога цяжка захоўваць мяса (менавіта свініна не вяндліцца); праўда, у народаў Палінезіі і Новай Гвінеі, дзе клімат увогуле трапічны, свіння лічыцца свяшчэннай жывёлінай. Можна знайсці і іншае тлумачэнне негатыўнага стаўлення да жывёлы: свінні, вечна лежачы ці корпаючыся ў брудзе, распаўсюджвалі вірусы цяжкіх захворванняў, і мудрыя старажытнаегіпецкія жрацы заўважылі гэта здаўна. Яны вучылі народ з асцярогай ставіцца да жывёл, а еўрэі, што пакінулі Егіпет і перасяліліся ў Палесціну, захавалі асцярогу, якая з цягам часу стала рэлігійным дагматам не толькі іудаізму, але і ісламу.

Адмоўныя адносіны да свінні ўвогуле звязаны з рэлігійнымі ўяўленнямі яшчэ з глыбокай старажытнасці. Так, адзін з самых вядомых этнолагаў свету Д.Д. Фрэзер (ХІХ — ХХ стст.) лічыў свінню першапачаткова свяшчэннай жывёлінай, на мяса якой было накладзена табу (забарона). Яго думка сцвердзілася ў навуцы. Вучоныя вырашылі, што ўяўленні пра «свяшчэннае» і «нячыстае» ў архаічным свеце не адрозніваліся. Палярызацыя паняццяў адбылася ўжо ў класавым грамадстве. Фрэзер піша, што страх перад свіннёй быў замешаны адначасова і на абагаўленні, пракланенні, і на глыбокай агідзе. З цягам часу адно з супярэчлівых пачуццяў перамагло [111, 444–445].

Міфалогія фінікійцаў і старажытных сірыйцаў таксама сведчыць пра яшчэ дваістае стаўленне да свінні (да дзіка). Згодна міфа, вяпрук сваімі ікаламі разарваў кару дрэва міры, з якога з’явіўся на свет маленькі бог Адоніс. Аднак паводле іншай версіі, якраз дзік, у якога ператварыўся бог Марс, забіў Адоніса — каханага магутнейшай багіні Венеры. Можна меркаваць, што першапачаткова і сам бог расліннасці Адоніс мог рабіцца свіннёю, потым, у час антычнасці, калі адбылася антрапамарфізацыя пантэона багоў, пра гэта забыліся, але нейкая сувязь Адоніса з вепруком засталася.

У антычнай Грэцыі свіней прыносілі ў ахвяру падчас самых важных для краіны і самых таямнічых Элеўсінскіх містэрый, прысвечаных багіні Дэметры і яе дачцэ Персефоне. Тут хаваецца глыбокі сэнс. Свіння з усіх свойскіх жывёл найбольш звязана з глебай, узаранай зямлёю, сваім лычом нават садзейнічае яе рыхленню, а значыць, ураджаю. Акрамя таго, нізкая пастава жывёлы, яе нібы прыцягненасць да зямлі, здольнасць шукаць падземныя грыбы ясна ўказваюць на сувязь з падзем’ем. Нагадаем, што Персефона — і царыца падзем’я, уладарка памерлых, і ў той жа час багіня веснавога абнаўлення прыроды. Маці Дэметра і дачка Персефона персаніфікуюць адзіны прыродны цыкл, жывёльным сімвалам якога была свіння. Яе сувязь з падзем’ем, якая мудрым грэкам здавалася абсалютна натуральнаю, пазней трансфармармавалася ў сувязь увогуле з інфернальным светам. Вось чаму ў Евангеллі распавядаецца пра бесаў, выгнаных Хрыстом з беснаватага чалавека і памешчаных менавіта ў статак свіней.