Кітайскі каляндар і славянскі міфалагічны бестыярыум

Пазнейшым паданнем можна лічыць і матыў ператварэння людзей у свіней за грахі. Ва Украіне шырока бытавала меркаванне, што Хрыстос ператвараў у свіней тых нетактоўных людзей, якія вышаралі выпрабоўваць сілу Яго як Бога. У вёсцы Церуха Гомельскага раёна да сёння жыве ўспамін пра вядзьмарку, якая ўмела пераўвасабляцца ў вялікую чорную свінню і ў такім выглядзўе палохала і нават карала прадстаўнікоў новай бальшавісцкай улады. Характэрна, што падчас фашысцкай акупацыі Гомельшчыны яе баяліся і немцы — прыносілі ёй падарункі, каб задобрыць. Пазней яна знікла невядома куды — ніхто не памятае яе смерці.

Так мы нарэшце наблізіліся да вераванняў і нашых продкаў. Яны жылі не ў ізаляваным свеце: як ні дзіўна, кантакты паміж плямёнамі былі нават больш актыўныя, чым паміж сучаснымі народамі. Вось чаму многае, што тычыцца іншых еўрапейскіх (і нават азіяцкіх) этнасаў, мае адносіны і да нашага, аднаго з самых старажытных сярод індаеўрапейцаў.

Але людзі ў Еўропе жылі задоўга да з’яўлення тут індаеўрапейцаў. Найбольш старажытныя малюнкі на Зямлі зафіксаваны ў Пірынеях — на тэрыторыі Іспаніі ды Францыі: іх узрост прыкладна 40 тысяч гадоў, увасабляюць яны выключна жывёл. Свіння (дзік) у гэтых палеалітычных помніках жывапісу не сустракаецца, тут распаўсюджана адлюстраванне зуброў, коней і аленяў — на той час, безумоўна, выключна дзікіх жывёл. Паўстае цікавае пытанне, якое, дарэчы, яшчэ не ставілася ў навуковай літаратуры: чаму сярод усіх жывёл, на якіх першабытны чалавек паляваў, няма дзіка? Ці не таму, што ўжо тады гэта была сакральная істота, якую не елі? Значыць, менавіта дзік быў татэмам-першапродкам плямёнаў Заходняй Еўропы, бо толькі значна пазней татэмную жывёлу пачалі ўжываць у якасці ежы, як бы раствараючы яе субстанцыю ў сваёй і гэтым падкрэсліваючы сувязь з ёю. Дух продка, паўтараем, прынімаў зааморфную форму.

Пацвярджэннем татэмістычнасці дзіка з даўніх часоў з’яўляецца яго ўшанаванне ў кельтаў — продкаў сучасных ірландцаў, шатландцаў, часткова германцаў, іспанцаў, французаў, палякаў і, як мяркуюць некаторыя беларускія даследчыкі, — і беларусаў. Вышэйшага ўзлёту культура кельтаў дасягнула ў эпоху Антычнасці — паралельна (але самастойна) з культурай грэкаў і рымлян. Дзік у кельтаў быў найлепшым аб’ектам палявання, а таксама ежай багоў і герояў. У Францыі знойдзены тры скульптуры дзікоў з бронзы, зробленых у І ст. н. э. Яны лічацца лепшым узорам гальскага анімалістычнага мастацтва ў вобласці скульптуры [91, 8].

У міфах большасці еўрапейскіх народаў дзік — сімвал ваеннай магутнасці і ўрадлівасці. У старажытным германскім эпасе маецца апісанне баявога знаку — галавы дзіка. І да сёння такія галовы — чучалы ўпрыгожваюць сцены ў пакоях сярэднявечных палацаў. У германцаў захавалася таксама і паданне пра паходжанне племені ад двух братоў, адного ў якіх называлі Дзік. У тэкстах старажытнай Хецкай дзяржавы (у ІІ тыс. да н. э. на тэрыторыі сучаснай Турцыі) дзік або свіння згадваецца як адна з «жывёлін бога». Хеты, дарэчы, былі таксама індаеўрапейцамі.

У міфалогіі балтыйскіх славянаў агромністы дзік з белымі ікаламі паказваўся з мора кожны раз, калі ўзнікала нейкая пагроза для свяшчэннага горада Рэтра [5, І, 170]. У гэтым горадзе размяшчаўся вялікі храм аднаго з багоў Сварожычаў — Агню, і велізарны дзік ахоўваў яго.

У беларускай казцы пра свінку — залатую шчацінку (існуе чатыры варыянты гэтай казкі) герой здабывае чароўную істоту разам з дванаццаццю парасятамі. Можа быць, чароўная свінка — сімвал гадавога Сонца, а парасяты — дванаццаць месяцаў? У такім разе свіння тут мае, безумоўна, салярны-станоўчы сэнс, хоць у кельтаў дзік быў прысвечаны Поўні (Поўня звязвалася з падзем’ем) з-за сваіх ікалаў, якія па форме нагадвалі месяц. Але ў славянаў, у прыватнасці, у беларусаў у вераваннях панавала сонечная семантыка, бо беларусы — найбольш чыстыя арыйцы [103, 12], а ў арыйцаў пераважаў культ Сонца і Агню.

Усё ж у індаеўрапейскіх народаў Еўропы стаўленне да свінні дваістае: адчуваецца ўплыў хрысціянства, хоць захавалася і моцная язычніцкая аснова.

Ва ўсіх земляробчых народаў апошні сноп з каласоў жыта увасабляў бога Вялеса і адначасова духа поля, які садзейнічае ўраджаю і з’яўляецца сімвалам урадлівасці. Бог Вялес вядомы ўсім індаеўрапейцам і, магчыма, угора-фінам: нават правінцыя Уэльс у Брытаніі — напамін пра яго. Як дух поля ён ў розных народаў пасяляўся ў розныя істоты, часцей жывёл: сабак, ваўкоў, зайцоў, кароў, быкоў, коней, казлоў і — свіней. Эстонцы называюць апошні сноп Аржаным вепруком. У Германіі абавязкам чалавека, які апошнім закончыў умалот зерня, было несці чучала свінні.