Кхолламан цхьа де

ХІун ала-те цо? ХІан-хІа, къарвала ца веза! Сарыбай тІаьхьа а хІоттийна, Решед Іораваккха ма веана Іабдул-Іаьзам. Иза иштта веана хилча, цунах цуьрриг а иэхь дац аьшпаш боттарх.

Решед, хьала а таьІна, майрра Іабдул-Іаьзаме хьаьжира, амма цуьнан гІайгІанечу йуьхьа тІера кІайн маж, сийна ши бІаьрг гича, корта йуха а охьабахара. Царна чохь Решедна гира къинхетам, доглазар, бехкбаккхар а. Иза вацара ткъа, йала йоллучу церан нанна уллохь буьйса йаьккхинарг, тІаьххьара а цуьнан бІаьргаш дІакъевлинарг, чІениг хьала а оьзна, йовлакх дихкинарг, шолгІачу дийнахь иза дІайоьллинарг? И ши бІаьрг, цуьнан сийна пхенаш тІе а хевшина лаьтта декъана куьйгаш, дагна там беш долу цуьнан кІеда аз дацара ткъа церан нана лечу буса байлахь дуьсуш долу йалх бер хьаьстинарш, цаьрга диканах дог ца диллийтинарш? Иза вац ткъа, хІетахь дуьйна, денна бохург санна, церан уьйтІа а хІуьттуш, цаьргара хьал-де хоттург, церан дола дан гІертарг? XIaн-xIa, Решеда цуьнга харцдерг дуьйцур дац. Цуьнан бакъо йац и дийца…

– Суна-м хаьа, Решед, ахь иза хазахета ца лачкъийний. Амма, оцу гІуллакхаша вайнехан вуон цІе йоккхуьйту. Йа нохчашна вуониг олийла лаьа хьуна? Ас цхьа таро йийр ма йара шуна, ахь соьга аьллехь.

Решедан ши бІаьрг хих буьзира, балда озийра. Берриге ницкъ тІе а бахийтина, ца велха гІоьртира иза, амма цуьнан ницкъ ца тоьура бІаьргех тІех туьйсу хиш а, логе гІерта шад а сацо.

– ХІун боху цо? – хаьттира хІинццалц вист ца хуьлуш Іийначу Сарыбайс.

– Цо ца лачкъийна хьан Іахар, – элира Іабдул-Іаьзама, Сарыбайга бІаьргашца ишарш йеш.

– Муха ца лачкъийна? Товханахь дотту жижиг стенан ду? – Іабдул-Іаьзама шега йина хичаш ца гиначу Сарыбайс, берашна тІе а вахана, цхьаннан гІевлангарчу гІайби кІел куьг а дахийтина, тІеда кхакха схьабаьккхира.

– XIapа хІун йу? ХІара ткъа?

Цхьацца гІайба хьала а ойъуш царна кІелхьара схьабаьккхина кхо кхакха Іабдул-Іаьзамна хьалха тесира цо. Берийн маьхьарий девлира.

– ХІорш хІун йу? Сан устагІийн кхекхий дац хІорш? – бохура Сарыбайс. – Йа хьан хьайн жа дара? Ас, таІІийна акт хІоттийна, кху Делан сохьта коменданте дІавуьгуьйтур ву хьо!

Комендантан цІе йаьккхича, тІехь коч йоцуш волу цхьа кІант, хьала а иккхина, вахана, Решед шен берзинчу букъа тІехьа а лоцуш дІахІоьттира, ткъа йоккхахйолу йоІ Зараъ, йан а йеана, Іабдул-Іаьзаман настарех хьаьрчира.

– Ваша, – мохь белира цуьнан, – ма вигийталахь цуьнга тхан Решед камдат волчу! Оха хІун дийр ду иза вигахь, тхан-х да-нана а дац… Ас хІун дийр ду тІаккха берашна?… Ваша-а-а, Решед ма вига алахьа цуьнга…

Бераша дог Іовжийна воккха стаг, йоьІан Іаьржачу месех куьг а хьоькхуш, кийрахь воьлхура.

– Тхаьш мацалла лахь а, оха кхин хІумма а лачкъайойтур йац Решеде… Алахьа Сарыбайга, оха, тхаьш даккхий хилча, болх а бина, и уьстагІий дІатокхур ду…

– Ма йелха, Зараъ! ХІумма хир дац…, – йоІана маслаІат дан гІертара Іабдул-Іаьзам.

Сарыбайс лелочо цецваьккхина Іабдул-Іаьзам шен дахарехь дуьххьара оьгІазвахара.

– Айхьа дуьйцург хІун ду хаьий хьуна? Акт хІоттадо? Коменданте-м хьовха, Сталине а дІадахьийта! Дайъийта цуьнга хІара буобераш! Уьш шайн махкахь дитинехьара, цара хьан уьстагІий лачкъор дацара, кху тІуьначу цІа чохь мацалла мажделла Іохкуш а хир дацара, шуьниш санна, доьшуш, ловзуш лелаш хир дара! ХІаъ, Іедална йамарт хилла, Іедална зуламдина, далийна уьш кхуза? Йуха а таІзарна дІалу! Ахь Іадбитича а, кхо де далале, Дала Ша дІаоьцур ду хІорш!

Сарыбай воьхна хьаьвзира. Къоладинарг ша волуш санна, иэхь хетта, цІийвелира иза.

– XIapa xIун гІовгІанаш йу аш йийраш? – йистхилира, церан дов а хезна, чуйеана Сарыбайн зуда Умсунай. – ХІунда йоьлху Зара, хІун хилла берашна?

– Сарыбай ву-кх хІорш коменданте дІабала гІерташ!

– Іабдулла-акхсакхал, сан кийрахь адаман дог дац моьтту хьуна! – мохь белира Сарыбайн.

– Бераш? Коменданте дІало бохург хІун ду? – майрачунна тІейирзира йоккха стаг. – Далла дохку байш! Хьо хьера-м ца ваьлла, чал6? Ма доккха хІума хили и хьан гирзаш даьлла кхо Iaxap…

– Хьайна цахуург ма дийца. Йоло цІа гІо. Цхьа а вац бераш коменданте дІадала гІерташ!

– Вала, вала! Хьалхавала! Хилийтахьа, кхоъ-м хьовха, кхойтта уьстагІ а, кхойтта эмкал а. Ас айса токхур ду уьш. Охьадахка кхекхий а. Берашна кІелтийса дика хир ду уьш.

– ДІадовлийша дІа! –огІазвахара Сарыбай – Шуьша ший а ца кхетта сох. Оццул къиза хила, со экха ду-м ца моьтту шуна? Кхекхий дІахьур ду ас. Хьала-охьа а, дахкалур ду, кхузахь дитича.

– Мегар ду. ДІаэца хьайн кхекхий а. ДІа аравала чехка! – кхекхий кара а делла, шен майра теттина неІарх араваьккхира йоккхачу стага. ТІаккха, Зараана тІе а йахана, иза шен маракъевлира цо. – Ткъа хьо ма йелха, сан жима лулахо. Хьо йацахьара-м, каьмпаран дан хІумма а дацара. ХІокхо-м, денна йогІуш, суна хи а дохьу, керт-ковхь гІуллакх а до. Кхана Іуьйрре чал лам тІе гІур ву, вайша цхьаьна Іийр йу. Тоьур ду, ма йелха хІинца.

Бераш дІа а тедина, Іабдул-Іаьзамца арайелира Умсунай.