Кхолламан цхьа де

– Суна хаьара Решеда уьстагІий лечкъадой, – элира цо шаьш кех девлча, – хІетте а сайна хІумма цахуучуха, Іадда Іара со, берех къахетара. Амма новкъа- м дара лулахо йамарт хилар. ХІун дийр дара ткъа? Хазахеташ ма ца лелара иза. Воккхачу стага сийсара схьа ца лаьцнехь, со-м, уьш хьан лачкъийна а ца хаьа аьлла, къайладохур ду бохуш, Іаш йарий. ХІумма а дац. Оцу кхаа уьстагІах тхо дехаш а хир дац, йа къий а лур дац.

– Баркалла хьуна… шуна массарна а, Умсунай, – элира, цІеххьана собарх а воьхна, ша Сарыбайна барттохарна дохковаьллачу Іабдул-Іаьзама, – суна ма хаьа хьо оцу берийн дола деш хилар. Цхьа мисканаш бу-кх уьш. Ца бала гІерташ, лела-кх. Дийцина хІун до цуьнан, хьуна хьайна а гуш ду-кх цаьргара хьал.

– ДІавалахьа, ма дийцахьа уьш! Цул, чу а дахана, цхьаьний чай мер ду вай. Бепиг-м дац сан, амма Іаламат дика чай ду, шура а тоьхна кхехкийна. Вало.

– Чай мала-м меца а вацара со, амма Сарыбайна хьалха бехказвала ца веача-м ца волу. ШайтІа даг чу а иккхина, халахетийти ас цунна.

– Иза-м тоххара дицделла хир дара цунна.

Умсанайна тІаьхьа дІаволавеллачу Іабдул-Іаьзамана гира хьалхалеррачохь хІоьттина лаьтта Хелипат а, голашна тІе охьа а лахйелла Іен Зану а. БІаьрг ма-кхийтти хиира Іабдул-Іаьзамана цхьана хІуманна тІехула цаьршиннан барт ийгІинийла.

– ХІун хилла шуьшинна? – хаьттира цо, тІе а вахана

– Шеллуш, йегош, ирахь а ца Іелуш йу хІара, – Занугахьа корта ластийра Хелипата, – цІа а гІой, охьайижа аларх, дІа а ца йоьду. Вайшинца дІайогІу ша, боху.

– Могаш йацахь, цІа йаха йеза, Зану. Тхойшинна кхин накъостий нислур бу. ЦІа йахалур йуй хьо?

– XIaъ…

Галйуьйлуш, дІайолайелла Зану некъо голатухучухула къайла йаллалц цунна тІаьхьа хьоьжуш а Іийна, Хелипате, ша хІинцца схьавогІу а аьлла, СарыбайгІеран керта вахара Іабдул-Іаьзам. УьйтІахь кертах тесна лаьттачу боккхачу Іожачу старана хьалха йол таса гІерташ воллуш Сарыбай а, цунна тІе а хІоьттина, дов деш лаьтташ Умсунай а карийра цунна.

– ГІовгІа а ца йеш, чугІохьа, каьмпар! ХІара хІун ду ша дан ткъа? Іедале дІадала дезарг-м хьо а, Іабдулла-акхсакхал а дара. Ши Іовдал! Шуна-м, дера, моьттура, и халла ирахь лела бер а эцна, со комендант волчу ваха воллу. Со басмач ву-м ца моьтту шуна? Амма ашшимма доккха гІо даьккхи цуьнгахьа. Ишттаниг цуьнга кхин ца леладайта, иза кхеро гІертара со, ткъа ашшимма со бехке во. Ас а магийтича, кхечо а могуьйтур ду моьттуш, иза цхьа адамалла доцчу стеган керта гІортахь? Цо, вига а вигна, Іедале дІалур ву, тІаккха иза ваьккхина берийн колоне дІавуьгур ву. Йа, Іедале дІа а ца луш, лечу хьола тІе валлалц йеттар йу. Иштта меттигаш кІезиг ца хилла. Байъинарш а бу. Шаьш диканиг до а моьттуш, цунна зулам до аш.

– Бехке ву-кх со, Сарыбай. Вайша вовшех ца кхийтира. Бехке ву!

– Ву, дера-кх. ТІехула тІе, каьмпара этІо дог. Цкъа кхаллал бен рицкъа дацахь а, иза оцу берашца йоькъуш Іаш ма йу иза. ХІетте а, Решеда шена къола дича, цуьрриг а оьгІаз а ца йоьду. Сийсара иза Іахар тилош воллуш тІекхаьчча, айса цуьнан цІога ца дохдарх дохковаьлла со. Иза ахь дийр ду моьттуш, Іийра-кх.

– ГІиллакхехь дацара, Сарыбай. Да-нана доцчу оцу мисканна муха тухур йара?

– Вайша ду-кх церан да-нана. Вай дац церан дола дан дезарш? ДІа чугІо. Чай кечдешшехь, сту хи тІе бигна вогІу со.

Нох дохуш бежаш лаьтта сту а, цунна улло хІоттийна цхьа сту бужу салаз а гича, Іабдул-Іаьзамна дагадеара ша Аюб цІа вало накъост воцуш хилар.

– Хьо чу хІунда ца воьду?

– Чувеана Іойла дац сан, Сарыбай.

– ХІунда? Иэхь хета хьуна? Дитахьа уьш! Хьо сол воккха ву, ахь аьлларг-м тарлур дара. Со а ма ву берийн да, сан кийрахь а ма ду дог. Цхьа кІант немцоша вийна Ленинградна уллохь. Byкхуьнан а бац тешам. ТІом – тІом бу. Цигахь цхьа минот а йац тешам болуш. ХІинцца дийна хуьлу хьо, ткъа цхьа минот йалале, мичара йогІу а ца хууш йеанчу дІаьндарго тухий йуьхьарвохуьйту. Кхузахь советан Іедал хІотточу шерашкахь басмачаш лоьхкуш лелла со а. Уьш мел къиза адамаш дара хьайна хаахьара. Амма фашистийн къизалло басмачаш а бицбина. ТІехула тІе, хІара тІом эзарзза нуьцкъала а, къиза а бу хьалха хиллачел. Керла герзаш, керла техника. Ткъа оцу бераша диъна уьстагІий дицдер вай. ХІан, вало, чай мала воьду вайша. Сту тІаьхьа буьгур ас хи тІе. Хьо а воцуш чу гІахь, йуха а дов долор ду каьмпара.

– XIaн-xIa, Сарыбай, сан дІаваха деза. Цхьанхьа-м лома кІел велла Іуьллуш тхан цхьа воккха стаг ву, боху. Иза цІа ца валийча ца волу. Сайца бига накъостий лаха а беза ас. Амма, ахь хIара сту а, салаз а сайга делча, накъостий лоьхуш къа а ца хьоьгуш, сихха вахана, иза цІа валош вогIур вара со. И гIуллакх дехьа суна, берриге дика болх суна бинарг хир вара хьо.

– Сту-м, хьала-охьа а, лур бара ас хьоьга. Накъост ца хилча, хьо хьуо ларор ма вац.

– КетIахь соьга хьоьжуш лаьтташ цхьа зуда йу. Тхойша ларор ду.

– ХІан-xIa, цунах гІуллакх хир дац, акхсакхал. ХІей, каьмпар! – чу кхайкхира Сарыбай – Йалол, чехкка йаха а гІой, ТургIанбай схьакхайкхал. Доккха гІуллакх ду ала. Ма Іелахь! Ткъа ахь и зуда цІа йахийта, Іабдулла- акхсакхал. Вай хилча тоьур ду.