Комплекси таълим-метод: Экологияи муандис

Далержон Ходжибаев Комплекси таълим-метод: Экологияи муандис

1. Муаддима. Маълумот дар бораи фан

Экологияи муандис – фанни амал мебошад ва аз худ системаи чораю тадбирои аз иати илм-техникиии асоснокушударо, ки ба ниго доштани сифати муити атроф дар шароити истесолоти афзуда истодаи саноат равона шудааст, дарбар мегирад. Экологияи муандис дар байни илмои техник, таби ва итимо ба вууд омадааст.

Дар расми мазкур сохтори иерархии фанни Экологияи муандис нишон дода шудааст:

Экология

Экологияи инсон

Экологияи муандис

ифзи муити атроф

ифзи менат

Расми 1. Мавеъи фанни экологияи муандис

ифзи муити атроф – ин системаи чораои уу, техник ва санитар мебошад, ки истифодабарии оилонаи захираои табииро таъмин менамояд.

ифзи менат – системаи таъмини бехатарии аёт ва саломатии коргарон дар раванди фаъолияти менат, ки чораои итимо-итисод, ташкил-техник, санитар – гигиен, табобат-профилактик, барароркун ва дигарро дар бар мегирад.

Экологияи муандис – элементи асос барои табдилдиии биосфера ба ноосфера мебошад.

Равияои принсипиалии ифзи экологии муандис.

Равияои асос – ин ори намудани технологияои захирасарфаи бе-партов ва кампартов, биотехнология, истифодабарии пасмондао ва аз ама муимаш экологиякунонии амаи истеослот, ки дар он амаи намудои таъсири амдигар бо муити атроф ба сикли гардиши моддаои таби таъмин карда шавад.

Экологикунон гуфта ор намудани технологияо ё ки алли дигар масъалао, ки истифодабарии самараноктари захираои табиатро бе вайрон намудани сифати муити атроф имкон медиад.

Технологияи бепартов – имконияти истифодабарии пурраи коркарди ашёо ва пасмондаоро таъмин менамояд.

Технологияи кампартов, минимум партовои сахт, моеъ ва газмонанд.

Дуюмбора истифодабарии захираои моддиро – ресиркулятсия меноманд.

Обтаъминкунии баргардон, обтаъминкунии сарбаста.

Равандои биотехнолог дар асоси осили масулоти барои одам зарур, самарао бо ёрдами микроорганизмио (коркарди усулои биологии тоза кардани обои шоранда, истифодабарии партовои маиш, барарор намудани микробии заминои ифлосшуда ва айрао).

Оид ба мавзъои афтаина

Расми 1.1. Интерфейси барномаи Google Earth Desktop

Дарси амал

Истифодабарии барномаи Maps.ME. Насб кардани барнома ба таизот (смартфон). Имкониятои барнома. Сабти нутао бо координаои он.

Дарси КМРО

Истифодабарии барномаи компютерии Google Earth. Сомонаи барнома – версияи ВЕБ. Истифодабарии барнома дар мониторинги муити атроф. Имкониятои барнома. Нишон додани донишкада аз барнома (расми 1.1.).

2. Таъсири антропоген ба атмосфера

Маълумотои умум оиди атмосфера. Атмосфера аз худ абати авоии заминро ташкил медиад, ки он аз омехтаи газои бо массаи умумии 5,15 * 10¹⁵ т мебошад. Вобаста аз тасимшавии арорати атмосфера онро ба тропсфера, статосфера, мезосфера, термосфера, экзосфера удо менамоянд.

Тарибан 80 % массаи аво ва ариби амаи буи об дар тропосфера амъ шудааст, ки удуди болоии он 8-10 км дар утбо ва 16-18 км дар экватор мебошад. исми сертаркиби он дар баландии то 2 км, исми поёнии тропосфера мебошад. Дар сати Замин атмосфера таркиби газии зеринро дорост: 78,1% – нитроген, 20,9 оксиген, 0,9% аргон, 0,03 % дуоксиди карбон, мидори ками гидроген, гелий, неон ва дигар газо. Мидори буои об аз 3-4% дар тропико ва то 2*10^-5 % дар Антарктида. Мидори обои бу бо баланд кам мегардад.

Ба стратосфера тарибан 20 % амаи массаи атмосфера рост меояд ва 5 % – ба амаи амаи дигар абатои атмосфера. Дар баландии 20-25 км абати озон ойгир шудааст, ки амаи мавудоти зиндаи ри Заминро аз афканишоти ктомав Офтоб ва фазои атрофи кайон нига медорад. Дар абатои болоии атмосфера, аз баландии 50-80 км сар карда, иссаи газои сабук – гелий ва гидроген зиёд мегардад. исми молекулаои ин газо зери таъсироти нурафкании кайон ба атомо ва ионо удо шуда, ионосфераро ташкил медиад, ки он наши ифзкунандаро дар паншавии мавои радио боз мекунад. удуди болоии ионосфера удули берунаи магнитосфераро муайян мекунад.

Аз ри маълумотои А.М.Апатет, дар натиаи фотосинтези растаниои муосир оксиген дар атмосфера дар муддати 5 азор сол азнав мешавад, диоксиди карбон бошад – дар 11 сол (аз исоби азхкудкунии растаниои ол, обсабзо ва бактерияо).

абатои поёнии тропосфера одатан бо масулоти фаъолияти вулон, чанги аз сати Замин ба баландии зиёд паншуда, ва инчунин намакои минерал ки аз оби шри баро амро мешавад ё ки аз сати шри замин дефлятсия мешавад, ифлос мебошад. Зарраои дисперсии муаллаи коллоид ва сахт, ки ба тропосфера пан мешаванд, шаффофнокии муити авоиро паст менамоянд.

авои атмосфер – ин захираи камнашванда мебошад, вале дар минтааои алоидаи курраи замин он ба таъсироти сахти антропоген дучор мешавад, ки масъала оиди таироти сифатии аво дар натиаи ифлосшавии атмосфера ба миён меояд.