Комплекси таълим-метод: Экологияи муандис

ами аз ама хурди партово дар Вилояти Мухтори Куистони Бадахшон (Помир) мушоида мешавад (камтар аз 10 азор тонн дар як сол), ами аз ама калони партово дар шари Душанбе (35-55азор тонна дар як сол) ва ви-лояти Суд (105-135 азор тонна дар як сол) ба айд гирифта мешавад. Манбаи калонтарини доимии ифлоскунанда (корхонаи саноат)– корхонаи алюминийбарор дар шари Турсунзода (15-20 азор тонн дар як сол) ба исоб меравад. Барои кам кардани партово дар корхонаи мазкур филтрои авотозакунанда насб шудаанд, системаи омзиши эколог ор шудааст, элек-тролизо ва технология истесолот нав мешавад, гирду атрофи корхона мониторинги доимии давлатию идоравии сифати аво ва об гузаронида мешавад.

Манбаи маълумотди дар бораи партовои моддаои зарарнок ба авои атмосфера дар Тоикистон Агентии омор мебошад, ки он маълумоти расм пешниод менамояд (www.stat.tj). Маълумото дар бораи уноиши моддаои ифлоскунанда, бо нишон додани иссаи уноиши адди имкон ар афта дар сайти Агентии обуавошинос чоп мешавад (www.meteo.tj).

Мушоидао аз ри сифати аво дар пан шаро гузаронида мешаванд. Мидори моддаои ифлоскунанда дар аво одатан аз меъёрои уноиши ади имконпазир зиёд намешавад. Баъзан шарои Душанбе ва Бохтар (ронтеппа) ба ифлосшавии зиёди аво дучор мешаванд, ки сабаби асосии он партово, сабабои метеолорог – мидори ками боришот, туфонои анг, авои бешамол, беаракат мондани гардишои атмосфер дар фасли зимистон.

Шабакаои гармидиии марказию инфирод, ки бо ангишт ва езум кор мекунанд, сифати аворо дар фасли зимистон бад мегардонанд, гази таби барои гармкунии хонао истифода намешавад. Барои тайёр намудан ва гармкунии хрок езум ва ангишт истифода мешаванд. Партово ба авои атмосфера инчунин аз исоби сзонидани пояи пахта (узапоя) осил мешаванд.

Беназорат сзонидани партовои истеъмол ва пасмондаои муассисаои табобат низ манбаи моддаои ифлоскунанда ба исоб мераванд.

Аз ониби давлат чораои дахлдор андешида мешаванд – саниши дуднок, назорати сифати сзишвор, дастгирии рушди налиёт бо сзишвории газ. Дар давоми 15 соли охир иссаи автомобилои бо газ коркунанда чанд маротиба зиёд шудааст, аз 5% то 30- 40%. Истифодаи васеи гази моеъ аз ар иат бояд дастгир ёбад, чунки он метавонад партоворо ба аво нисбат ба бензин ва сзишвории дизел кам кунад. Автомобилои сабукрави электрик ва гибрид кам истифода бурда мешаванд, вале бо тараиёти технологияи истесол ва паст рафтани нархи хариди оно дар шароити электроэнергияи арзон ин намуди налиёт ояндаи хуб дорад. Аз соли 2018 дар мамлакат воридоти автомобилои куна, соли бароришашон то соли 2005 манъ шудааст.

3. Таъсири антропоген ба гидросфера

Таъсироти антропоген ба авзаи об

Обои ризамин ва зеризамин абати обии сайёраро, ё ин ки гидросфераро ташкил медианд.

Обои сат уёнусо, баро, кло, дарёо ва дигар араёнои обу авзоро дар бар мегиранд. Ба обои зеризамин обои намуди гуногун дахл доранд, ки оно дар абатои болои литосфера ойгир шудаанд. Обои Замин дар аракати мунтазам мебошанд. Гирдгардиши об амаи исмои гидросфераро пайваст менамояд, ки он системаи сарбастаро ташкил медиад. Одатан дар об ашои пайдоишашон айриорганик ва органик мавуданд. Оби ширин ва шрро удо мекунанд, сайёраи мо асосан аз оби шр иборат мебошад. Шрнокии миёнаи оби уёнус баробари 34,7%, ё ин ки 34,7 г/л мебошад. Мидори намако дар оби ширин бошад на зиёда аз 1 г/л мебошад.

Аз сати умумии Замин, ки баробари 510 млн км² мебошад, 70,8% ро уёнусу баро ва 29,2 % ро хушк ташкил медиад. Тарибан 3% сати хушкиро обои дохили материк – кло, дарёо ва . ташкил медиад, ва тарибан 11 % сати хушк бо пиряхо пшида шудааст.

Дар айни замон массаи об тарибан 0,02% массаи курраи заминро ташкил дода, ами он баробари 1,45*10⁹ км³ мебошад. Тасимоти ами об дар итъаои гуногуни гидросфера чунин тавр мебошад, аз. км³:

Уёнуси аон      1 370 323

Обои зеризамин      60 000

Аз он умла минтааои фаъоли мубодилаи об      4 000

Пиряхо      24 000

Кло      280

Намнокии хок      85

Буи атмосфер      14

Обои дарёо      1,2

Об дар уёнусо минералонидашуда мебошад (мидори миёнаи намак; -35 г дар як литри об); мидори зиёди обои зеризамин амчунин минералонида мебошад, баъзеи оно дар таркибашон то 200-250 г/л намакоро доранд.

Расми 3.1. Захираои умумии оби аон (

GRIDA-UNEP, 2012

)

Аксарияти авзаои дарёо байнисарад мебошанд. 148 мамлакато дар удуди худ як ё якчанд авзаои дарёои байнисарад доранд. Дар 39 мамлакато як ё якчанд авзаои дарёои байнисарад зиёда аз 90%– и удуди онро дар бар мегирад, ва 21 мамлакат пурра дар удуди як ё якчанд авзао ойгир шудааст.

Расми 3.2. Тасимоти глобалии (дастрас будан) об ба ар як сари аол (Revenga, 2000).

Рас. 3.3. авзаои дарёои калонтарини аон (GRIDA-UNEP, 2002).

Дар аон 276 авзаои дарёои байнисарад вууд дорад (64 – дар Африо, 60 – дар Осиё, 68 дар Европа, 46 дар Америкои Шимол ва 38 – дар ануб).

Захираи обии умурии Тоикистон