Комплекси таълим-метод: Экологияи муандис

Идомои Тоикистон оид ба об, ки аз ониби Мамаи Умумии СММ дастгир шудаанд, «Соли байналмилалии оби тоза, 2003», Дасолаи байналмилалии «Об барои аёт, солои 2005-2015», «Соли байналмилалии амкор дар соаи об, 2013», Дасолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солои 2018-2028» мебошад. Идомои мазкур диати омеаи аониро ба аамияти об, ирои чораои амал ва амкор дар соаи об алб намудаанд. Дар сати минтаав, Тоикистон дар фаъолияти Фонди байналмилалии наоти Арал (ФБНА), кори комиссияои он оид ба масъалаои хоагии об ва рушди устувор фаъолона иштирок мекунад.

Намуди асосии обистифодабар дар Тоикистон обёрии замин ба исоб меравад, ки ами истифодаи об дар он 75-85%-ро ташкил медиад. Барои муоиса, истифодабарии об аз ониби хоагиои оилав 4-5%, сано- ат-2-3%-ро ташкил медиад. Талафи об дар соаи обёр ва шабакаои обрасон ба 20-40% мерасад, шабакаои канализатсион ва обпартовтозакун таъмиру васеъкуниро талаб мекунанд.

Обое, ки баъд аз обёр бароварда мешаванд, минерализатсияи баланд доранд ва ба сифати обои таби таъсири манф мерасонанд. Ба захираои об инчунин тайирёбии илим таъсир мерасонад. Дар куо пиряхо об мешаванд, ки он ба зиёд шудани ами оби дарёо, фаромадани село ва обхез оварда мерасонад, дар ояндаи дарозмулат бошад, дар натиаи кам гаштани майдони пиряхо ами захираои об кам гашта, тадиди хушксол меафзояд. Вазъи истифодабарии захираои об ва захираои замин бо амдигар зич алоаманданд. Барномаи такмили хоагии об барои солои 2016-2025 ба он равона шудааст, ки гузариши тарзи таърихан ташаккулёфтаи маъмур – удудии захираои об ба идоракунии авзавии дарёо дар Тоикистон таъмин гардад.

Дар шароити илими хушку гарм об воситаи асосии зиндаг ба исоб рафта, дар атори замин аз ама захираи муими таби барои итисодиёт ва аолии мамлакатои Осиёи Марказ масуб меёбад. Истифодаи айриоилонаи захираои обу замин сабаби бурони экологии бари Арал гаштааст. Проблемаи асосии обии мамлакатои Осиёи Марказ, аз он умла Тоикистон, фаат норасогии об нест, инчунин ба талаботи замонав авобгй набудани самаранокии обрасон ва истифодабар мебошад.

Резиши умумии солонаи дарёои дар удуди Тоикистон ташаккулёфта 64 километри мукаабро ташкил медиад, резиши солонаи амаи дарёое, ки аз аламрави Тоикистон мегузаранд, ба 80 километри мукааб мерасад. Дар удуди Тоикистон нисфи ами дарёои авзаи Бари Арал ташаккул меёбад. Дарёои асос Пан, Вахш, Кофарнион, Зарафшон ва Сирдарё ба исоб меравад. Захираои обии дарёо аз исоби обшавии барф ва пиряхо ва боришот ташаккул меёбанд. Дар Тоикистон шабакаи зичи дарёо вууд дорад, ки он иборат аз 947 дарёо бо дарозии зиёда аз аз 10 километр ва дарозии умумии ин дарёо зиёда аз 28 азор километрро ташкил медиад. Гузариши аз ама зиёди оби дарёо дар давраи максималии обшавии барф ва пиряхо дар моои июн-август мушоида мешавад. Дар баъзе ноияои камбориши ануб об намерасад.

Майдони пиряхо 8 азор километри мурабаъ (6% удуди мамлакат)-ро ташкил медиад, захираи об дар пиряхо 550 километри мукааб арзёб мешавад, ами пиряхи калонтарини мамлакат – Федченко ба 93 километри мукааб баробар аст, ки он аз ами умумии дарёои Тоикистон зиёд аст. Вале пиряхо абад нестанд ва обшавии оно зери таъсири гармша-вии илим идома меёбад. Масоати бо пиряхо пшидашуда аз аввал ва миёнаи асри гузашта алакай тарибан 25-30% коиш ёфтааст (тиби арзёбии ами пиряхои миёна ва хурд). Дар назар аст, ки то соли 2050 ин масоат боз 25-30% коиш меёбад, ами дарёои асос бо- шад, дар натиаи босуръат зиёд шудани мидори об аз исоби пиряхо дар аввал меафзояд, вале баъдтар, дар баробари хароб гаштани пиряхо, кам мегардад. Сарфи максималии ами оби дарёо ба мулатои пештар мегузарад ва тобистон ва тирамо, вате, ки заминои кишоварз аз ама зиёд ба об ниёз доранд, кам мегардад. Тадиди селфаро зиёд мешавад.Кулои мамлакат ариб 44 километри мукааб об дорад. Кули Сарез дар Помир, ки он соли 1911 дар натиаи сангрез дар давраи заминларза ба вууд омадааст, 17 миллиард метри мукааб оби ншок дорад. Кулои сарбаста дар шарки Помир оби намакдор дорад. Калонтарин кулои Тоикистон инчунин обанбори айроум бо ами 3,4 миллиард метри мукааб ва обанбори Норак бо ами 10,5 миллиард метри мукааб, ки болотар аз он айни замон обанбори боз ам калонтар сохта шуда истодааст, дохил мешаванд. амаг дар мамлакат 10 обанборо вууд доранд, ки оно барои истесоли электроэнергия ва обёр истифода бурда мешаванд. ариб 95% электроэнергия дар Тоикистон дар неру- гоои об истесол мегардад, асосан дар силсила НБО-о дар дарёи Вахш. Барои бисёрии дарёо лойолудшав хос аст, ки он дар натиаи такшинии лой уноиши фоиданоки кулоро кам мекунад.

ами сарфи обои ризамин айни замон ариб 10 километри мукааб дар як сол, истифодабарии оно – 8 километри мукаабро ташкил медиад. Ба айр аз обои ризамин дар Тоикистон обои зеризамин истифода бурда мешаванд (ариб 1 километри мукааб дар як сол), инчунин исми об такроран истифода бурда мешавад, асосан барои этиёоти саноат ва обтаъминкунии шаро . Барои табобат ва ншидан обои зеризаминии минерал истифода бурда мешаванд, аз умла Обигарм, Хоа- Оби-гарм, Шоамбар ва Гарм – Чашма.