Комплекси таълим-метод: Экологияи муандис

Бисёр захираои обои ширини Тоикистон дар пиряхо ва барфтўдао амъ шудаанд. Масоати умумии пиряхо тарибан 11 аз. км² ё 8% удуди мамлакатро ташкил додаанд. Пиряхои масоаташон то 1 км² ~ 80 %, ва масоаташон зиёда аз 1 км² – ариб 20 % -и мидори умумиро ташкил медианд.

Захираои озираи обои ошомидан дар пиряхои кў 845 км³ –ро ташкил мекунад, ки дар ам, аз исоби миёнаи солонаи ориши умумии ама дарёои мамлакат 8 маротиба зиёд аст.

Тамоми дарёои Тоикистон ба авзаои обии дарёои Сирдарё, Амударё ва Зарафшон тааллу доранд. Калонтарин дарёои байнисарад дарёои Амударё, Сирдарё , Бартанг ва Зарафшон исоб меёбанд.

      араёни миёнасолонаи барароршавандаи Амударё атрофи 78,5 км³ –ро ташкил медиад. Шохобаои калонтарини Амударё: дарёои Вахш, Пан ва Кофарнион мебошанд, ки иссаи оно дар ами умумии захираои обии ин авза 82,5% аст. Дар шимолу арбии мамлакат шохобаи дигар, дарёи Зарафшон ойгир аст, ки араёни миёнаи бисёрсолаи он ба 5,14 км³ рост меояд. Дар удуди Тоикистон фаат 3%-и араёни он истифода мешавад, ориши боимонда ба удуди давлати амсоя ор мешавад.

араёни солонаи умумии дарёо аз рўи солои гуногуноб аз 25 то 68 км³ таир меёбад; аз ин ам дар удуди Тоикистон дар бетарин соло 52-53 км³-и он ташаккул меёбад (дар авзаои Амударё – 50,5 км³, Сирдарё – 0,7 км³). Ва аз он ами обгир фаат 13 км³ –ро ташкил медиад, яъне тано чоряки араёни дарё барои сарфи оби милл истифода мешавад, исми боимондаи он ба удуди давлатои амсоя ворид мегардад.

Захираои умумии обои ошомидании (минералон камтар аз 1г/дм³) зеризамин зиёда аз 51,2 млн. м³-ро дар якшабонарўз ташкил медианд. Аз оно захираои истифодашаванда – 7,6 млн.м³ дар як шабонарўз, ё 14,8% -ро ташкил медиад.

Аз ин захирао тарибан 65% (1,93 млн. м³ дар як сол.) истифода мешаванд. Вале, бо вууди фаровонии захираои оби нўшок, Тоикистон мамлакате мебошад, ки тараиёти обтаъминкунии аол суст аст, хусусан дар авзаи дарёи Сир норасогии он мушоида мешавад (Вилояти Суд).

Барои барароршавии захираои оби ошомидан, гирдгардиши об, ки амаи исми гидросфераро бо ам мепайвандад аамияти асосиро мебозад.

Дар гирдгардиши об элементои асосиро удо менамоянд: атмосфер, уёнус ва материк.

Давомнокии фарзии (тахмин) ивазшавии амаи ами исми додашудаи гидросфера дар раванди гирдгардиш бо мубодилаи фаъоли об тавсиф меёбад. Масалан, агар ами умумии дарёо баробари 1200 км³ бошад, ин маънои онро дорад ки араёни об дар дарёо 26,6 маротиба дар як сол, яъне ар 13 шабонарз азнав мегардад.

А.Е. Ферсман обро минерали аз ама муими Замин номидааст, ки бе мавудияти он аёт ам мавуд нест.

Шароити гидролог яке аз нашои асосиро оид ба ташаккули муити табиат мебозад. Дар он ое, ки об дар мидори зарур мавуд мебошад, гуногунннамудии организмои зинда мушоида карда мешавад.

Зери мафуми истифодабарии захираои об – истеъмоли об ва рафъи он фамида мешавад.

Муаммои камшавии мидор ва пастшавии сифатии захираои об, ки бо афзоиши истеъмоли об дар саноат, хоагии ишло ва маиш (камшавии мидор) ва ифлосшавии об (пастшавии сифат) диати мутахассисони амаи аонро алб кардааст.

Камшавии мидориии захираои об. Айни замон инсоният 12-13% араёни дарёоро истифода бурда истодааст. (слайд WH water use)

Дар саноат соаое, ки бештар обро истеъмол менамоянд ин – энергетика, саноати истихрои к, металлург ва химияв мебошанд. Масалан, барои гудохтабарории (выплавка) 1 т чугун ва коркарди он ба плод (сталь) 300 м³ об сарф мегардад, барои 1 т алюминий – 1500 м³, мис – 500 м³, оаз – 900 м³, каучуки синтетик – 2100-3500м³. Боз ам ами зиёди об дар хоагии ишло истифода мешавад.

Пастшавии сифати захираои об. Сабабои асосии пастшавии сифатии захираои об – ин ифосшавии он мебошад.

Зери мафуми ифлосшавии об – дар он зиёдшавии моддаои зарарнокро ба мидори зиёда аз меъёр, ки дар натиаи он сифати об паст мешавад ва объекти об ифлос мегардад.

Манбаъои асосии ифлосшавии об иноянд: обои шорандаи саноати нафт, химияи нафт, химияв, ангишт, селлюлоза-оаз ва металлург.

Истифодабарии вояи зиёди нуриои минерал дар хоагии ишло, воситаои химиявии ифзи растанио ам инчунин ба ифлосшавии обанборо ва араёно оварда мерасонад.

Нурио (удобрения) ва инчунин элементои биоген, ба мисоли фосфор ва нитроген, ки дар обои шорандаи корхонаои саноат ва комплексои чорводор мавуданд, ба авзо ва араёнои ризамин ворид гашта реаи биолог ва биохимиявии оноро вайрон мекунанд. Он обилияти обои табииро ба худтозакун паст менамояд, ки он на тано ба пастшавии сифати об ва инчунин ба деградатсияи оно оварда мерасонад.

Яке аз ифлоскунандаои асосии об ин нафт ва масулоти он мебошад. оришавии нафт ба Уёнус аон аз ри аидаи мутахассисон тарибан баробари 25-30 млн т дар як сол мебошад. 1 т нафт дар ри об пардаи бо масоати 12 км² ро осил мекунад.

3.2. Танзими онунгузории истифодабар ва ифзи захираои об