Комплекси таълим-метод: Экологияи муандис

– пурзр намудани тартиботи уу ва онуният дар соаи ифзи авои атмосфера;

– таъмини амнияти эколог.

Дарси амал

.

Табиати

Т

оикистон

д

ар раамо

Баландии мавзеъо – аз 300 то 7495 м аз сати бар

Баландии миёна ва релефи асос – ариб 3 азор метр, 93% удуд бо куо пшида шудааст.

удуди илими замин – субтропик, 37 ⁰ арзи шимол

Майдони мамлакат – 142,6 аз. км 2 , дарозии удуд аз шимол ба ануб 350 км, аз арб ба шар – 700 км.

Пиряхо 6% удуди мамлакатро ишол менамоянд: дарозии аз ама пиряхи калон

– Федченко – 70 км.

Резиши дарёое, ки дар удуди мамлакат ташаккул меёбанд – зиёда аз 54 км ³ дар як

сол.

Пиряхо ва барфои баландкуои Тоикистон манбаи асосии об мебошанд. Пиряхо масоати 8 азор километри мураббаъ ё 6% масоати мамлакатро ташкил медианд. Масоати пиряхо аз масоати ангало ду маротиба зиёд аст. Захираи об дар пиряхо то 550 километри мураббаъ мерасад, ки он ба ами оби тамоми дарёои Тоикистон дар давраи 10 сол ташаккулёфта баробар мебошад. Дар Тоикистон чанд азор пиряхо мавуд аст, ки исми зиёди оно хурданд, вале 10 пиряхо дарозии то 20 километра доранд. Калонтарин пиряхи Тоикистон пиряхи Федченко мебошад, ки дарозии он 70 километр ва бараш 2 км, афсии ях то 1 километрро ташкил медиад.

Дарёои ку манбаи асосии табии об барои кишоварз ва аол, инчунин асоси гидроэнергетикаи мамлакат мебошад. иати банашагир ва идоракунии захираои об дар Тоикистон айни ол 4 авзаи дарёоро удо мекунанд:

авзаи дарёои Сирдарё (бо суб-авзаи Зарафшон) дар шимол , дарёи Кофарнион дар арб

дарёи Пан дар ануб ва дарёи Вахш дар марказ. Дар мамлакат ариб азор дарёо мавуд астанд, ки дарозии ар яки оно ба зиёда аз 10 километр мерасад.

Ангишт дар ами 1-2 миллион тонн дар як сол дар конои Назарайло, Шроб ва Фон-яноб истесол мешавад. Барои онеъ намудани талабот ба ангишт зиёд шудани истесоли он то 7-15 миллион тонн дар як сол то соли 2030 дар назар аст. Дар давоми 10 соли охир 200 корхонао ба истифодабар аз ангишт гузаштаанд.

аво ва Илим

Сифати аво дар шарои асосии Тоикистон дар сати оиз ниго дошта мешавад. Манбаи асосии ифлосшавии атмосфера партовои налиёт ба исоб мераванд, партовои бештари моддаои зараровар аз манбаои доим ва аракаткунанда дар минтааои саноатии мамлакат мушоида мешаванд.

Партовои газои гулхонав (ГГ), ки одиранд ба илим таъсир расонанд, дар Тоикистон камтар аз 1 тонна гази карбон (СО²) ба як на-фари аол рост меояд. иссаи Тоикистон дар партовои аон ночиз аст, вале мамлакат нисбат ба оибатои ногувори тайирёбии илим осебпазир мемонад. Аз соли 2005 то соли 2010 партовои СО2 ариб дар як сат ниго дошта мешаванд, вале вобаста ба зиёдшавии аол, рушди итисодиёт ва зиёд шудани теъдоди налиёт партово ба аво зиёд шуда истодаанд. Иштироки Тоикистон ва аксарияти давлато дар тадбии Созишномаи Париж оид ба илим ва амал намудани чорабинио оид ба кам кардани партово бояд барои пешгирии зиёдшавии арорати глобал дар доираи 2⁰С ва коиш додани оибатои ногувори гармшав мусоидат намояд.

Зери таъсири партовои аонии гулхонав ва гармшав майдони бо пиряхо пушидашудаи Тоикистон аз соли 1930 то ин ониб 25-30%– и он кам шудааст. Дар назар аст, ки то соли 2050 майдон ва ами пиряхо боз 25-30 % кам гардад, ами оби авзаи дарёо аз исоби обшавии босуръати пиряхо бошад аввал зиёд шуда, баъдан кам мегардад.

уллаи обнокии дарёо ба мулатои пештар гузашта, ба таъминот бо оби кишоварз метавонад таъсир расонад. Зиёд шудани эътимолияти селфаро, обхез ва камоб низ дар назар аст.

Сифати аво

авои тоза барои ниго доштани саломат ва зиндагии боаловат зарур аст. Сифати аво ба вазъи табиати зинда, нигодории арзишои фаранг, фоиданокии кишоварз ва озибадории шаро таъсир мерасонад. Фаъолияти налиёт, энергетика ва саноат бисёр ват сабаби партовои моддаои зарнок ва ифлоскунандаои аво мегардад. Дар натиаи ифлосшавии аво саломатии аол, кишоварз ва табиат метавонанд зарар бинанд.

Манбаои асосии доимии партово ва ифлосшавии аво дар Тоикистон корхонаои металлург ва сементбарор, инчунин марказои обугармидиии бо ангишт коркунанда ба исоб мераванд. Тайирото дар сохтори саноат барои камшавии партовои моддаои ифлоскунанда мусоидат намуданд. Дар муоиса бо нишондодои максималии 30 сол пеш (100 азор тонн) дар давраи озира ами партовои зарарнок аз манбаои доим 3 маротиба (35 азор тонн) кам шудааст.

Налиёти автомобил дар давоми 15 сол манбаи асосии ифлоскунандаи атмосфера ба исоб меравад: ба он 70-80 % ами амаи партово дар сати 340-540 азор тонн дар як сол (маълумотои давраи солои 2015-2017) рост меояд.

Ба налиёт исми асосии партово (омехтаои карбон ва нитроген) ва иссачаои сахт рост меояд. Теъдоди автомобило дар рохои мамлакат сол то сол зиёд шуда, тиби маълумоти Вазорати налиёти умурии Тоикистон дар соли 2017 аз 440 азор адад зиёд шуд. ами калони партово бо кунашавии парки автомобило, ки мулати миёнаи истифодабариашон аз 15 сол зиёд аст, вобаста мебошад. Сифати пасти сзишвор низ ташвишовар аст.