Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

– мавҷудияти аллергенҳо, организмҳои патогенӣ, чанг дар муҳити атроф;

– мушоҳидаи миқдори оксиди сулфур ва нитроген, металлҳои вазнин дар атмосфера;

– мушоҳидаи сифати объектҳои обӣ, дараҷаи ифлосшавии онҳо ва ғ.

Объектҳои мониторинг инҳоянд: қабатҳои поёнии атмосфера, обҳои рӯизаминӣ ва зеризаминӣ, хок, ҷоришҳои саноатӣ ва маишӣ ва партовҳои газҳо, афканишоти радиоактивӣ ва партовҳо.

Дараҷаи дуюм – ин мониторинги геоэкологӣ мебошад. Он мушоҳидаро оид ба тағирот дар экосистемаҳо (биогеосенозҳо), компонентҳои табиӣ, дар мушоҳида оид ба маҳсулнокии онҳо, динамикаи захираҳои канданиҳои фоиданок, захираҳои обӣ, замин ва набототро дар бар мегирад. Объектҳои мониторинги геоэкологӣ: намудҳои камшуда истодаи наботот, ҳайвонот, микроорганизмҳо, геосистемаҳои табиӣ,агросистемаҳо ва. ғ.

Дараҷаи сеюм – мониторинги глобалии биосферавӣ. Мақсади ин мониторинг ин назорати ҳолати муҳити атроф дар миқёси голобалӣ мебошад, мушоҳидаи тағироти глобалӣ-фоновӣ дар табиат, пешгӯи кардани эҳтимоли тағиротҳо дар биосфера дар натиҷаи фаъолияти хоҷагиии инсон. Объектҳои ин намуди мониторинг: мувозинати радиатсионӣ, шаффофнокии атмосфера ва тағироти антропогении он, мувозинати ҷаҳонии обӣ ва ифлосшавии Уқёнуси ҷаҳонӣ, тағиротҳои калон дар сиклҳои биогеохимияии элементҳо ва моддаҳо (CO₂, O₂, N, S, P, H₂O ва ғ.).

Дар шароти кунунӣ системаи мониторинги муҳити зисти Агентии обуҳавошиносӣ, лабораторияҳои Кумита ва Хадамоти назорати давлатии санитарӣ – эпидеомологии Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, инунин Агентии омор, Агентии хоҷагии ҷангал ва Геологияи тоҷик миқдори маҳдуди нишандиҳандаҳое, ки дар Нишондоди Комиссияи иқтисодии Аврупоии СММ доир ба истифодаи нишондиҳандаҳои экологӣ барои давлатҳоии Осиёи Марказӣ, Европои шарқӣ ва Кавказ нишон дода шудааст муайян менамояд. Бинобар сабаби мавҷуд набудани далелҳои боэътимод ва маҳдудияти системаи мониторинг, маълумотҳо кофӣ нестанд. Ба сифати мисол оид ба об, талафёбии об, таркиби фосфор ва нитратҳо, истифодаи маъданҳо маълумотҳо мавҷуд нестанд.

Субъектҳои фаъолияти хоҷагидор, барои ҷорӣ намудани ҳисоботҳои оморӣ ба Агентии омор ҳисоботҳои зеринро пешниҳод менамоянд:

дар бора ҳавои атмосферӣ,

ҳолатҳои фавқуллодаи храктери табиӣ ва техногеннӣ дашта, тадбирҳои бартараф намудани он,

партовҳои сахти маишӣ,

ҳудудҳои табиии махсус муҳофизатшаванда.

Дар соли 2010 Агентии омор қабули ҷамъоварии маълумотҳоро дар соҳаи хоҷагии об манъ намуд. Солҳои тӯлонист, кӣ ҳисоботи ташаккулӣ партовҳои истеҳсолӣ бурда намешавад. Масоили вобаста ба дақиқии маълумотҳо оид ба партовҳо ба ҳавои атмосферӣ ва ташаккулёбӣ партовҳои истеъмолӣ барои мутахассисони соҳаи экологӣ масоилҳои душворро эҷод менамояд. Ҳоло ҳам дар мубодилаи маълумотҳо душвариҳо ҷой доранд (маъмумотҳо дар асоси дархости хаттӣ, дар шакли хаттӣ (ғайриэлектронӣ) пешниҳод карда мешаванд). Сатҳӣ пасти мунтазамӣ, сифати ҷудокунӣ ва гирифтани намуна, инҷунин автоматикунонӣ ба суръат ва имконоти табодули маълумотҳо таъсир мерасонад. Принсипҳои заминавии маълумотҳои экологии муштарак, қисман ҷорӣ карда шудааст ва маълумотҳои фардӣ бошад, бештар ба назар мерасанд.

Кумитаи ҳифзи муҳити зист маълумотҳоро дар 18 шакл аз сохторҳои зертобеи худ ҷамъоварӣ менамояд. Маркази маълумотҳои экологӣ маводҳои иттилоотии- блютенҳои экологие, ки маълумотҳои мониторинги экологиро дар бар доранд, омода менамояд. Кумита ҳафтаномаи «Инсон ва Табиат» ва маҷаллаи «Ҳифзи Табиат»-ро интишор менамояд. Ҳамзамон Кумита, дар самти паҳн намудани маълумотҳои экологӣ тавассути васоити ахбори омма ва веб-сайт худ (www.tajnature.tj) корҳои зиёдро анҷом медиҳад.

Дар Тоҷикистон мониторинги ҳолати ҳавои атмосферӣ дар 4-5 шаҳрҳои калон (Душанбе, Хуҷанд, Бохтар, Турсунзода ва Гулистон) амалӣ карда мешавад. Системаи автоматикии мониторинги муҳити зист фақат дар шаҳри Душанбе фаъолият мекунад. Мониторинги обҳои рӯизаминӣ аз тарафи Агентии обуҳавошиносӣ дар 30 нуқта амалӣ мегардад. Маълумотҳои мониторинги сифати ҳавои атмосферӣ ва об, дар веб-сайти Агентӣ (www.meteo.tj) ҷойгир кунонида мешванд.

Агентии омор дар веб-сайти худ (www.stat.tj) шакли электронии маҷмуаи маъълумотҳои омориро ҷойгир менамояд. Дар соли 2017 Маркази миллии гуногунӣ ва бехатарии биологӣ, системаи ҷамъоварӣ ва мубодилаи маълумотҳои экологиро дар сатҳӣ вилоятӣ ва кишвар таҳия намуд (http://biodiv.tj/). Системаи зикргардида, давра ба давра ба маълумотҳо пурра гардида истодааст.

Ҳисоботи масоҳати ҷангал, барқароркунии ҷангал, бунёди ҷангал, афзоиши ҳайвоноти ва паррандагон, дар ҳудуди фонди ҷангал ва ҳудудҳои табиӣ махсус муҳофизатшаванда, аз тарафи Агентии ҷангал амалӣ мегардад (http://forest.tj).

Ташхиси обҳои зеризаминӣ аз тарафи Хадамоти геологӣ амалӣ мегардад. Лабораторияҳои

муассисаҳои ба обтаъминкунӣ мониторинги сифати обҳои нӯшокиро амалӣ менамояд. Лабораторияҳои Хадамоти санитарию – эпидеомологӣ шаҳрҳои Душанбе, Хуҷанд, Бохтар, Кӯлоб