Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

Бо ҷонибдории Фонди глобалии экологӣ, дигар фондҳои байналмилалӣ ва ташкилотҳо нақшаи дар оянда коҳиш додани таъсири ин партовҳо ва нобудсозии моддаҳои устуворӣ органикӣ тартиб дода шуда истодааст.

Муассисаи давлатии Маркази миллии иҷрои конвенсияи Стокголм оид ба ифлоскунандаҳои устувори органикии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати коҳиш додани хатари заҳрхимикатҳо ба муҳити зист ва саломатии аҳолӣ, иҷрои қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Нақшаи миллии иҷрои ӯҳдадориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон доир ба Конвенсияи Стокголми Созмони Милали Муттаҳид оид ба ифлоскунандаҳои устувори органикӣ» таъмин намуда, дар ин самт корҳои заруриро анҷом ва лоиҳаҳои марбутаро амалӣ гардонида истодааст.

Бо дастгирӣ ва иштироки шарикони байналмилалӣ, аз ҷумла Фонди Швейсарии «Салиби сабз», Созмони амнияту ҳамкорӣ дар Аврупо, Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ, Барномаи рушди СММ дар Тоҷикистон, Барномаи озуқаворӣ ва кишоварзии СММ дар Тоҷикистон ва Бонки байналмилалии рушд, ҷиҳати таъмини амнияти экологии аҳолӣ чораҳои судманд амалӣ гардида истодааст. Дар ҷамоати Панҷ (ҷануби кишвар, виояти Хатлон), якҷоя бо ташкилоти Швейтсарии зиддиминнаҳо дар Тоҷикисион ва «Салиби сабз» барои 4 оилаҳое, ки анбори қаблии заҳрхимикатҳоро ба манзили истиқомати табдил дода, дар он зиндагӣ менамуданд, 4 хонаи истиқоматӣ сохта ба онҳо ройгон тақдим гардид. Ҳамзамон дар ҳамин ноҳия атрофии анбори қаблии заҳрхимикатҳо дар масоҳати 1 гектар бо симтур маҳкам карда шуд.

Дар шимоли кишвар, вилояти Суғд атрофии партовгоҳи заҳрхимикатҳои шаҳри Конибодом, ки дар он пеститсидҳои кӯҳна гӯронида шудаанд, дар масоҳати 1 гектар маҳкам гардид. Чунин корҳои безараргардонӣ дар ҷануби кишвар, дар дар партовгоҳи заҳрхимикатҳои ноҳияи Вахши вилояти Хатлон анҷом дода шуда, масоҳати 6 гектар бо маҳкам карда шуд.

Дар деҳаи Яккатут (ноҳияи Ҷомӣ, вилояти Хатлон) барои тоза намудани атрофии маҳал, Аксияи Тозагии замин гузаронида шуд ва дар натиҷа 120 тонна пеститсидҳои кӯҳнашудаи бо замину хок олудагардида, тибқи стандарт ва меъёрҳои байналмилалӣ барои нигоҳдории муввақатӣ ба партовгоҳи ноҳияи Вахш интиқол дода шуданд. Барои беҳсозии шароити партовгоҳи мазкур он бо хати обёрӣ, системаи мушоҳидавӣ таъмин, батареяи офтобӣ насб ва бо шинонидани дарахтони гуногун, майдони кабудизор ташкил карда шуданд.

Афзоиши аҳолӣ ва истеъмол, рушди саноат, вусъатёбии сохтмони ва нақлиёт боиси ташаккули намудҳои гуногуни партовҳо гардидааст. Таи 10 солаҳои охир, дар самти ташакулёбии партовҳои саноатӣ ва истеъмолӣ ҳисоботҳои оморӣ бурда намешавад. Аз ин лиҳоз, маълумоти боэътимод дар ин самт мавҷуд нест. Аз рӯи баҳои мутахассисон, ҳар сол дар Тоҷикистон 1-2 миллион тонна партовҳои истеҳсолӣ ва исмтеъмолӣ ташаккул меёбанд. Дар корхонаҳои Саноатӣ ҳанӯз аз давраҳои иттиҳоди шӯравӣ 200 миллион партовҳи истеҳсолӣ ҷамъ гардидаанд. Масоҳати майдони заминҳое, ки зери анборкунонии ҳамаи намуди партовҳо қарор доранд 1100 гектарро ташкил медиҳад, ки асоси онро партовҳои саноати коркарди куҳӣ ташкид мекунад (то 300 гектар замин зери партовҳои сахти маишӣ қарор доранд). Асоси ташакулёбии партовҳои саноатиро корхонаҳои металургӣ (сурма, алюминий, тилло, нуқра, сурб), комбинатҳои кимиёвӣ, нассоҷӣ ва озуқаворӣ ташкил медиҳанд. Муассисаҳо аз 5% то 50% партовҳои худро коркард менамоянд. Фаъолияти истеҳсолӣ ва партовҳои саноатӣ, аз ҷумла партовҳои радиоактивӣ асосан дар шимоли Тоҷикистон, вилояти Суғд мавҷуданд. Дар ин ҷо (то соли 1990) аз ҳама зиёд то 1 миллион тонна маъдан дар як сол истеҳсол карда шудааст. Дар тулии ним аср, дар 10 маҳфузгоҳҳо зиёда аз 55 миллион тонна партовҳои радиоактивӣ ҷамъ гардидааст. Аз ҳама бештар ин партовҳо дар Дегмой бо ҷоришавии самти (Чкаловск) ва дар шафати шаҳри Истиқлол (Табошар) ғарам гардидаанд. Гард ва буғи ин объектҳои таҷҳизоти ҳимоявӣ надоштаи партовҳои хатарнок, метавонад ба масофаҳои дур интиқол ёбанд ва боиси таъсири номатлуб ба саломатии одамон ва ифлосшавии замин гарданд.

10. Мониторинг ва ҳифзи муҳити атроф

10.1. Маълумоти экологӣ ва мониторинг

Вазъияти экологӣ дар ҷаҳон таҳлили ҳаматарафа ва мунтазами ҳолати муҳити атрофро талаб менамояд. Танҳо дар асоси маълумотҳои миқдорӣ қарорҳоро оид ба гузаронидани ҷораҳои зарурӣ, ки пастшавии ҳолати муҳити атрофро пешгирӣ менамояд, қабул кардан мумкин аст. Барои ин мақсад системаи мониторинги ҳолати муҳити атроф ташкил карда мешавад. Ҳангоми гузаронидани мониторинг усулҳои физикавӣ-химиявӣ, биологӣ, географӣ ва дигар истифода мешаванд, инчунин усулҳои кайҳонии мониторинг васеъ паҳн шуда истодааст.

Аз рӯи таснифоте, ки аз тарафи академик И.П. Герасимов пешниҳод гардидааст, мониторингро ба дараҷаҳои зерин тақсим мекунанд: биоэкологӣ, геоэкологӣ ва биосферавӣ.

Дараҷаи якум – мониторинги биоэкологӣ (биологӣ, санитарӣ-гигиенӣ, санитарӣ-токсикологӣ) мушоҳидаҳои зеринро дар бар мегирад:

– ҳолати муҳити атроф;

– дараҷаи ифлосшавии объектҳои обӣ бо моддаҳои ифлоскунанда;

– таъсири ин ифлоскунандаҳо ба инсон ва биота дар умум (ҷамъи флора, фауна ва микроорганизмҳо);