Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

Қувваи ҳаракатдиҳандаи гардиши глобалии об дар Замин, ин энергияи офтобӣ ва қувваи кашиш мебошанд. Тақрибан сеяки умумии энергияи офтобии ба Замин ворид гашта, барои ба вуҷуд овардани ҳаракати гардиши об сарф мешавад. Бо фурўбарии (хориҷкунии) гармӣ ҳодисаҳои бухоршавӣ, конденсатсияи буғҳои об, обшавӣ, яхбандӣ ва дигар гузаришҳои фазавии об ба вуҷуд меоянд. Бо таъсири қувваи вазнӣ афтиши боришоти атмосферӣ, ҳаракати обҳои рўизаминӣ ва зеризаминӣ ба вуҷуд меоянд, кадоме барои коркарди энергия (гидроэнергетика) истифода мешавад.

Ҳамин тавр, ба гардиши об, ки бо ҷараёни энергияи офтобӣ ба вуҷуд оварда мешавад, гардиши бисёр элементҳои химиявӣ ва пайвастаҳои онҳо алоқаманд аст. Дар гардиши калони об мавҷудоти зинда, экосистемаҳо ба таври аён иштирок доранд.

Гардиши об бо баланси обӣ тавсиф дода мешавад. Миқдоран нигоҳдории об дар «зарфиятҳо» (уқёнусҳо, пиряхҳо ва ғ.), инчунин ҷараёнҳои оби ба гардиши глобалии об ҷалб шуда, ки дар сарчашмаҳои гуногун пешниҳод шудаанд, фарқ мекунанд (дар ҷадвали1.19 миқдори миёнаи захираҳои об дар объектҳои табиӣ оварда шудааст).

15.2. Таснифи ғашҳои об ва усулҳои асосии бартараф кардани онҳо

Ғашҳои об – пайвастаҳои минералӣ ва органикӣ, ҳамчунин микроорганизмҳое, ки муҳити зисташон об аст (бактерияҳо, замбўрўғҳо, обсабзаҳо, соддатаринҳо).

Гуногунии ғашҳои об ҳангоми тозакунӣ ва омодасозии об барои истеъмолгарон душвориҳои муайянро пеш меоварад. Миқдори ғашҳои об садҳо маротиба аз адади маводҳое, ки усулҳои тозакунии онҳо коркард карда шудааст, зиёд аст. Зиёдшавии миқдори намудҳои ифлосиҳо дар оянда танҳо меафзояд. Бинобар ин стратегияе, ки мақсади коркарди усулҳои тозакуниро барои намудҳои ҷудогонаи ифлосиро дорад, бесамар ҳисобида мешавад. Ин муаммо, зарурияти таснифи хосиятҳои моддаҳо – ғашҳои об ва ошкор намудани он хосиятҳое, ки интихоби усулҳои тозакунии обро аз гурўҳи моддаҳои мазкур муайян мекунад, ба миён меорад. Дар натиҷа принсипи универсалии таснифи ғашҳои об коркард карда шуд.

Таснифи асосии ғашҳои об аз рўи ҳолати фазавӣ-дисперсии он чунин мебошад:

•      тавсифи фазавӣ-дисперсии модда, ки рафтори онро дар муҳити обӣ, пас, муносибати онҳоро бо реагентҳои воридшаванда ва усули истифодашавандаи тозакунӣ, муайян мекунад;

•      қобилияти бисёр моддаҳо дар муҳити обӣ тағир додани ҳолати фазави-дисперсии худ зери таъсири омилхои физикӣ-химиявӣ (рН, таркиби намакӣ, ҳарорат ва ғ.), ки имкониятҳои васеъро барои татбиқкунии роҳҳои технологии тозакунии обҳои табии ва ифлос фароҳам меоварад;

•      мувофиқатии роҳҳои муайяни технологии дуркунии ғашҳо дар ҳолати фазавӣ-дисперсии онҳо.

Ғашҳои обро нисбатан ба чунин гурўҳҳо ҷудо намудан мумкин аст:

•      зарраҳои калон – макрозарраҳо, ки бо чашми оддӣ дар намуди хирагии об дидан мумкин аст. Андозаи зарраҳо аз воҳиди микрометр (мкм) то 1 мм аст. Инҳо зарраҳои ғайриорганикии гетерогенӣ мебошанд. Онҳо бо об ҳудуди аниқ доранд ва худ такшин мешаванд;

•      микрозаррахое, ки бо микроскопи оптикӣ дидан мумкин аст. Аммо бо чашми оддӣ ба намуди оппалестсентсия муайян намудан мумкин аст. Андозаи онҳо аз ҳиссаҳо то воҳиди микрометрро ташкил медиҳанд. Онҳо табиати ғайриорганикӣ ва биологӣ доранд. Бо сабаби ҳаракати броунӣ ин зарраҳо худ такшин намешаванд;

•      зарраҳое, ки андозаҳояшон аз сад як ҳиссаи мкмро ташкил медиҳад ва асосан макромолекулаҳои калон мебошанд, ки ба маводҳои органикӣ ҳал мешаванд. Массаи молекулавиашон то 500000 воҳид (далтон) мебошад. Инчунин вирусҳо ва бактерияҳо низ дохил мешаванд;

•      зарраҳои боз ҳам хурдтар – андозаҳояшон аз сад то ҳазор ҳиссаи мкмро ташкил медиҳад. Молекулаҳои маводҳои ғайриорганикӣ ва органикии бо массаи молекулавии аз 1000-50000 воҳид (далтон), ва инчунин баъзеи вирусҳо мебошанд;

•      маҳлулхои ҳақиқӣ, дар таркибашон ионҳои ҳалшудаи маводҳои ғайриорганикӣ, ки андозаҳояшон бо ангстрем (1Å = 0,1 нм = 10-4мкм) чен карда мешаванд, доранд.

Барои дуркунии ҳар яки ин ғашҳо усулҳои гуногунро истифода бурдан мумкин аст. Ҳар як роҳи тозакунӣ ба худ якчанд равандҳоро дарбар мегирад, ки як маҷмўи таъсир ба макро- ва микросатҳ мебошад.

Макрозарраҳо ба таври худ такшин мешаванд. Бинобар ин, роҳи қулайтарини дуркунии чунин ғашҳо такшинкунӣ мебошад. Аммо раванди такшинкунӣ каммаҳсул мебошад, барои ҳамин, ҳам кам истифода бурда мешавад. Суръати такшинкуниро бо роҳи ҳосилкунии агрегатсиякунии зарраҳо бо ёрии реагентҳои махсус, ки ба об илова мекунанд, яъне усули дурдабандӣ ва флокулятсия зиёд карда мешавад. Зарраҳои сабуктар бо роҳи полонидан бо тўрҳо ва девораҳои масомадор (ковок) ҷудо карда мешавад.

Микрозарраҳо ба таври худ такшин намешаванд. Барои такшинкунии онҳо истифодаи усули дурдабандӣ ва флокулятсия ҳатмӣ мебошад. Чунин зарраҳоро бо усули микрополоиш дар маводҳои масомадор низ ҷудо намудан мумкин аст. Ҳангоми масомаҳои хурд то андозаи бактерияҳо маҳлул стерилизатсия карда мешавад.