Лаьмнашкахь ткъес

Цкъа а рузбане ца богIучу кегийрхойх болу нах а баьхкина тахана. Товсолта-Хьаьжас цхьа керла хьехам бийр бу, боху. ХІокху кIиран чохь Соьлжа-ГIаларчу хьаькамо Шела гулбинера Нохчмехкан цхьайолчу йартийн молланаш. Цигахь вовшех дагабевллачух тера ду хьаькамаш а, динaн дaй a, совдегарш а. Шайн моллас хIун олу хьовса, гIуллакх дерг а, доцург а вогIу тахана.

Рузба схьаделла сахьт гергга хан йу. XIетте а, хьалххе баьхкина нах. Далла хьалха хIиттале а, тIаьхьа а дийца дуккха а гIуллакхаш ма ду церан. XIокху аьхка белхан хенахь, атталла суьйранна а пхьоьха кIезиг хуьлу. Цундела доггах гулло рузбане.

Кертал чоьхьахь кIедачу бай тIехь масех тоба йина хевшина Iара нах. Моллина Лорсина гуонах гулйелла цхьа тоба. Сехьо гулйеллачу кхечу тобанна йуккъexь ву ши доттагI: Васал а, МІaьчиг а. Цаьршимма леррина ладоьгIу цхьа кIира хьалха туркошца тIамера цIа веанчу Солтханан хабаре. Цуьнан аьтто пхьарс хиллачохь йоцца тхьум йисина. XIинца а хаза йерзаза йу цунна хилла чов. ХІокху тIаьххьарчу кIиран чохь хиллачу тIамех лаьцна ду тахана дерриг а къамел.

– Инарла шен эскаршца хIинца Бенаxь ву, боху.

– Хаси-Юьртара эскарш, Aьккха дIа а лаьцна, Нохчмахка доладелла а, боху.

– Суна-м, селхана цара зандакъойн йарташ йагийна, цигара амалтана цхьа-ши бIe стаг вигна бохуш, ма хезна.

– Яьссица хьала ма гIoртахьара эскарш.

– И хила а тарло.

– Iумма-Хьаьжа Басса тIе воьссина бохуш, хезний шуна?

– Ах сов суьйлий, гуьржий а бу, боху, цуьнан бIaьнехь.

– XIета, лулахой гIо дан баьхкинeхь, цхьа диканиг хир ду вайн гIуллакхах.

– Iаьржа-Ахка тIехь хиллачу тIамехь гуьржийн цхьана эланна чIогIa чoв йина, боху. Дийцapexь, велла хила а мега иза.

– Авалу-м вац иза?

– ХIан-хIа. Авалу а, Накъшаз а вац иза. Цхьа Шерваз-м ма вара иза.

– Тамашийна хIума а дай хIара-м. Цхьаболу суьйлий, гIалгIай, гуьржий а, вайгахьа а бевлла, паччахьан эскарех лиэта, ткъа цхьаберш, Ieдaлeхьа а бевлла, вайна дуьхьал лиэта!

– Нохчий ткъа?

– Byьзнарг – Ieдaлeхьа, мецаниг – вайгахьа ваьлла.

– Доцца аьлча, худар хилла-кх…

ТІаккха бийцаре бан болийра Коьжалкан-Дукъахь хилла тIом. ХІeтталц нахе ладоьгIуш Іийна Солтха вистхилира эххар а:

– Кхузарниш-м тIемаш йацара, кIентий. Шуна тIом гина а бац. Ши-кхо эзар стаг хир вуй Іaьлбагна тIаьхьа?

– Цкъацкъа итт эзарнага а волу, – элира цхьамма-м шена хетарг.

– Пхийтта эзар а хилийтахьа. Уьш а цхьана дийнахь – итт эзар, вукху дийнахь – эзар хуьлу. Цкъацкъа ши-кхо бIe бен воцуш а вуьсу. Iаьлбаг – хьалхара ведда, инарла – цунна тIахьахьаьдда лела. Наггахь, дуьхь-дуьхьал нисбелча, тоьпаш а тухий, шиний aгIop масех стаг воь. ТIом хуьлу иштта! ТIом оха бинарг бара! Цхьацца бIe эзар гIашло а, дошло а шиний агIор дуьхь-дуьхьал а хIуттий. Стаг таттавелла биргIан чу а гIур волуш масех бIe йоккха топ. ТIом болабелча, кIуьранна атталла малх а ца гуш. Йеттачу йаккхийчу тоьпаша, адамийн, говрийн когаша дегадора латта. Цхьа сахьт далале латта къайладоккхура адамийн, говрийн декъаша. Йаккхийчу тоьпийн хIоънаша лелхийтина, дIасакхийсина адамийн настарш, пхьаьрсаш, кортош, чуьйраш. ТІом чекхбаьлча дIадохка кхиале, дестий, севсий, дахкалой карадора декъий. ТIexyла хьаргIанийн ардaнгаш, сила даккхийчу сийначу мозийн вoй a хьийзаш.

– Декъий лаьттах духкура аш?

– TIаккха ткъа.

– XIоранна каш а доккхуш?

– Царна хIоранна каш даьккхина мила волу? ТІeкIел цхьана боьра йа берда кIел а кхуьйсий, тIе латта хьокхура-кх.

– Молла варий шун?

– Иза стенна оьшу тIамехь вийначунна?

– Дукха байъиний вайнах?

– Дикка байъина. Цхьа а тIом чекх ца болура масех стаг ца вуьйш. Цкъа туркойн букъа тIехьа хецнера тхо. Шайна ма-ттов лиэта аьлла. Цкъа, цхьана буса, Субтан цIе йолчу йуьрта уллохь туп тоьхна сецнера туркойн эскар. Вайниш генахь дара. МаьркIажехь новкъа йаьлла тхан полк, гатесна йахана, туркошна тIехьа а йаьлла, наб кхетта Іачу оцу туьпа иккхира. Туркой самабовла кхиале, шиний агIор йетташ, уьш цоьстуш, ткъесах чекхлилхира тхо. Цкъа, Кхизал-тепа цIе йолчу ломахь боккха тIом болуш, уггар халачу метте хIоттийра нохчийн а, суьйлийн а ши полк. Оха туркой сецош, йухадевлира вайн эскарш. Даккхий зиэнаш а хуьлуш. Цхьа эзар салти висира вийнa, кхин а дукха бара чевнаш хилларш. Дукха хан йалале йуха а туркойн букъа тIехьа хьажийра нохчийн полк. Хьийзина-а, дахана, Мухтар-пашин дошлойн эскаран туьпа лилхира тхо. Шайн говраш тIера нуьйраш дIа а йаьхна, паргIатбевлла, бийшина Iохкучу царна, «вуьррей» аьлла, маьхьарий тоьхна, йукъахьаьлхинчу оха, вайн гIабакхаш санна, цистира уьш. Доцца аьлча, шайтIанах санна, кхоьрура туркой вайнехан полках.

Леррина ладоьгIуш Іен Васал, цхьаъ ала ойла хилла, меттахъхьера.

– Ахь дийцарехь, аш даккхий хьуьнарш гайтина-кх цигахь.

– Цкъа а букъ-м ца гайтира.

Цигаьрка уоза ойла хилла, гIовталан кисана куьг дахийтира Васала. ТІаккха, ша маьждигна уллохь хилар дага а деана, доккха са а даьккхина, Солтхане хьаьжира.

– Дика летта, дика. Хьаха, бу майра кIентий! Цундела хьо, некха тIе ордалш оьхкина, ахчанах киса а дуьзна, ма веана цIа. ЦІахь даккхий цIенош, шортта латта, керт йуьззина даьхний ду. Хьо санна, дехаш хиллехь, тхо а гIур дара!

Нах бийлабелира.