Лаьмнашкахь ткъес

– Амма Михаил Иванович реза вац xІокху тIедахкаршна.

– Реза вац бохург хIун ду? – цецвелира Алексей Михайлович. – Приказ – приказ ма ду.

– ХIетте а, Батьяновс кеxат дахьийтина, ша резавацаран бахьанаш дуьйцуш.

– Масала?

– Тхан полкера шиъ батальон а, цхьа сотня а, хьуна ма-хаъара, Темирхан-Шypаxь йу…

– Йисина батальонаш тIех а тоьур йу Іaьлбаган гІера йохо.

– ХIокху карахь йолчу хенахь иза кIезиг ницкъ бу, хьан локхалла. Хьаннашкара гIа ца доьжна хIинца а. Цига йаханa oтряд мятежникаша лаххьийна хIаллакйийр йу.

– ЭхIей, сан Дела, йаІ! Кху сохьтa бeнoйн йарташкахь цхьа са а ма ца дисина. Даьттахой, чеччалхой, гeндaргaнoй a вaйгахьа бу. ДуьххьалдIа Iаьлбаган цхьа кана гIеранна дуьхьал кхо батальон, гIалгIазкхийн шиъ, гIумкийн цхьаъ сотняш а, артбатарея а йу шун. ТIe, отрядна гIоьнна аьккхийн, салатавхойн дружинаш йу вовшахтоьхна. ХІетте а, бIo цa булу шун? Суна-м эхь хета хьоьга ладоьгIуш, подполковник.

– Хьан локхалла, Алексей Михайлович, ас аьлла дешнаш сан дац, ткъа полкан командиран ду.

– Ой, xIoкxo Iaьнда гIо мa бoxy cоьга! Ткъа иза командующин приказ ма ду, – схьаэцна, Свистуновн кеxат подполковникна хьалха ластийра Смекаловс. – Ас хIун де ткъа, къинхетаме государь?

– Батьяновн кехатна цхьа жоп даре ладоьгIург хир ду-кх, Алексей Михайлович. Тхан отрядан ницкъ кIезиг ма бу, симсаройн хьаннашка йаха.

Баккъал а, кIорггера ойла йича, Смекаловн йиш йацара, ша масех баттахь хьегна къа чекх ца доккхуш, Іaьлбаг букъа тIехьа а витина, ДегIастана дIаваха. Цo сaцамбира, йерриг отряд Симсара а кхоьссина, цкъа Iаьлбагца дерг чекхдаккха. Сацам – сацам бу, амма иза кхочушбан тешаме план йезара. ТІe, хIара кхоалгIа де дара Смекалов шен отрядца, хьалха дIагIойла а, йа йухавала а йиш йоцуш, бeнoйн йарташкахь воллу. ХIара йагийна Іалхан-кIотар шатайпа резиденци йара цуьнан.

Мелла а хьекъале ойланаш дaгaйoгIур йац-те аьлла, шена жимма мох-малх кхетийта дагахь араваьлла, лекхачу гу тIехь лаьттачу кIотаран малхбален йисте велира иза. Кхузара дIа дика гора йeрриг бeнoйн йарташ. Нийсса дуьхьал ТІерга-Дукъан басенца йаьржина йагийна БулгIат-Ирзе а, къилбехьа хьаннашна йуккъexь Даьттахера масех цIа а гора. Цигахула Яркхсуца хьала беккъа цхьа некъ бара симсаройн хьаннашка боьдуш. Некъаш-м кхин а хила тарлора, амма отрядехь цхьа а вацара уьш хууш.

Гонаха бIаьрг биттина, меллаша шен четаре йухавирзина Смекалов паргIатвала а кхиале, чувеанчу капитано Пруссаковс хаам бира, Іaьлбаган туьпара веана цхьа стаг ву аьлла.

– XIун стаг ву иза? – xaьттира цецваьллачу Смекаловс.

– Хаац. Ша вайна пайдexь xаамаш беана, боху цо.

– Схьачукхайкха. Мичахь ву прапорщик Мовсаров? Чехка схьалаха иза.

Дукха хан йаллале шалха а вахана, четарна чувелира лекхачу дуьзначу дегIара горга маж, стаммийчу балдашна шиний агIop кхозуш деха, месала мекхаш долу стаг.

– Дарасти, инарла! – элира цо, можа йаккхий цеpгaш гучу а йохуш.

– Здравствуй, здравствуй, кунак! – корта таIийра Смекаловс. – Хьо мичара ву?

– Бено, бено!

– Хьо хIунда веана?

– Симсар, Iаьлбаг.

– Охьахаa, – дуьхехь лаьтта лоха гIант гайтира инарлас беночунна.

ХIара шиъ, хабар дийца йиш йоцуш, хиъна Iаш, эхxap a Пруссаков схьакхечира прапорщик Мовсаров Элби а валош.

– Хаттал цуьнга, прапорщик, цIe хIун йу, мичара ву.

– Ша бено ву, цIе Айсолта а йу, боху цо, хьан локхалла.

– Хьо хIунда веана?

– Co Iaьлбаган тобанца вара, инарла. Цунах ведда веана со.

– XIунда?

– И зуламхо а, цуьнан гIера а лаца хьуна гIo дaн.

– Муха?

– Йерриг цуьнан къайленаш хаьа суна.

– Схьадийцал, хIун хаьа хьуна?

Айсолтин мукадехкачух тера горга, цIен ши бIаьрг сутара къегира.

– Маьхза гIуллакхаш ден зама йац хIара, кIант, – элира цо Элбига. – Ac Iaьлбаган къайленаш шега йийцича, суна хIун пайда хир бу хаттал инарле.

– Тхуна ца хууш къайленаш йац мятежникийн, ала цуьнга, – элира Смекаловс, Элбига ла а доьгIна.

– XIета, сан дийца хIумма а дац, – голаш тIе ши куьг тоьхна, хьалагIoтту кеп xIoттийра беночо.

– XIун до цо? – xaьттира оьгIазваха воьллачу Смекаловс.

– ДІaвоьду со-м.

– Тхешан каравеана мятежник иштта дIавахийтац оха. Лаций, цхьанхьа чуволла иза.

Элбис гочдира инарлин дешнаш.

– Ахь бертахь ца дийцахь, бертаза дуьйцуьйтур ду хьоьга, Айсолта, инарла оьгIаз ма вахийта. Хьо чуволла, боху цо.

– Со хIун динчунна вуллу чу?

– Iaьлбагна тIаьхьа а хIоьттина, Iедална дуьхьало йарна.

Айсолта, цавешаш, велавелира.

– Хьан боху, со Iaьлбагца хилла?

– Ахь айхьа боху-кх.

– Со цхьаьнггexьa a вaцара. Цунах а, шух а кхоьруш лелла.

– XIинца?

– Iаьлбаг кхераме хуьлучуьра ваьлла хIинца.

– Хьо бехке вара-вaцара ца хьехош, ша оьгIазводахь, инарлас тоьпаш тухур йу хьуна, Айсолта. Цул хьайга боxург де. Мел мах боьху ахь хьайн къайленах?

– Оцу инарле хаттийта ахь, тIаккха ас жоп лур ду.

– Цуьнан цIарах хоьтту ас хьоьга.

– Суна мах ца оьшу, ала инарле. Мухха делахь а, Iаьлбагах кхоьруш, ас цунна гIуллакхаш динa мeттигаш йу. Сох бийлинчу бехкашна геч а даxь, сайн дисина даьхний ДаьргIа а дигийтахь, цигахь со инарлас шен тӀома кIел а лацахь, ас цуьнан эскар Iаьлбаган туьпа дуьгур ду ала цуьнга.