Лаьмнашкахь ткъес

Шелахь хиндерг хьалххе дуьйна гуш дара Абросимовна. Нохчийн оцу йоккхачу йуьртахь шозза хиллера иза. Цигахь хиллачара Нохчийчоьнан Париж олура цунах. Баккъал а, нохчийн кхечу йартел йоккха хилла ца Iаш, уггар а хьоле йурт йара иза. Шемалан гIаттам хьаьшначул тIаьхьа даьллачу кху берхIитта шарахь хийцаделла цуьнан амат. Кхузахь маситта туька йара, шайн дай совдегарийн гильдийн членаш а болуш. Цара кхуза товараш кхоьхьура Москвара, Петербургера, Казанера, Одессера. Дукхахболчара шаьш-м муххале а ца бора шайн туьканашкахь мах, товар схьакхехьа нах а бара церан йолах лецна. Хьалдолчу совдегаршкара товар а оьцуш, шайна лавканаш йехкинера дуккха а баккхалчаша. МогIарчу нохчашна маситта новкъарло хIоттийна Iедало шайн гIуллакхашна Грозный баха. Цундела Нохчийчуьра берриг бахархой бахамехь оьшург эца, шайн карайеана шай-кай йохьуш, Шела богIу. Туьканел сов, хIор а пIерсканан дийнахь йоккха базар а хIутту цигахь. Цундела, Шелахь а, цунна гондIарчу йарташкахь а кхоллайелла шатайпа Iедална муьтIахь сословеш.

Тайпанан декъашхойх йукъаметтигаш чIогIа лаьтта Нохчийчохь хIинца а. Цхьана тайпанах хилчахьана, вовшийн вежарий лору цигахь. Цхьанна тIедеана эхь дерриг а тайпанна тIедогIу; цхьаъ майраллица, къонахаллица лакхаваьллехь, иза дерриг а тайпанан дозалла ду.

Тайпанан нехан йукъаметтигех говза пайдаоьцу Йоккхачу Нохчийчохь кхоллайеллачу керлачу сословис. Йа, вуьшта аьлча, оцу сословигахула кхузахь керла Iедал чIагIдо правительствос. Царах бу хIара край къарйеш правительствона доггах гIуллакхдина, даккхий чинаш, орденаш а, мохк а белла ЧермоевгIар, ШамурзаевгIар, МустафиновгIар, ДубаевгIар, СаралиевгIар, ЧуликовгIар, ОйшиевгIар, МамаевгIар, кхин иттанаш а хьолахой. Мел шаьш къен, гIийла бахкахь а, тайпанийн наха ладугIу шайн цIийнах болчу хьолахошка. Йа, вуьшта аьлча, оцу хьолахошна цара бIаьрзе гIо до шаьш лоллехь латто а, кхузахь керла Iедал чIагIдан а.

ГIаттам болабеллачу йуьххьехь Теркан областан эскарийн командующис уьш дIасахьовсийнера шайн-шайн тайпанийн йарташка. Цигара бахархой, гIовттамхошна тIаьхьахIиттарх йухабаьхна ца Iаш, уьш царна дуьхьалбахар тIе а диллина. Абросимовна хаьара оццу декхарца инарла-майор Чермоев Нохчамахка ваийтар. Схьахетарехь, инарлин мисси кхиамза чекхйаьллера кхузахь.

Шелахой бевр ма бацара гIовттамхошкахьа. Ломан бахархошца буьстича, уьш йалсаманехь ма бохку. Цаьрца гергарлонаш долуш бу гермачигхой, гелдаганхой а, эвтархой а. Цигара дIа-схьа зIенаш йоьлху Курчалой-Эвла, Цоци-Эвла, БелгIата, и. дI. кх. а.

ШолгIа-делахь, Эрсанан, Чехкаран, Грозныйн, Iумхан-Юьртан тIеман гIаьпнашна кIел лаьтта Йоккха Нохчийчоь. Изза ала мегар долуш хьал дара Жимачу Нохчийчоьнан йарташкахь а. Цундела Абросимов йуьхьанца дуьйна а шеквара арен тIехь Iаьлбаган кхиамаш хир бу бохучух. Цунна моьттучу тIе дан а деара гIуллакх.

Нохчмахкахь а, Органан лакхенца а летта гIаттаман цIе арен тIе йаржа туьгуш йацара.

5

Зандакъана тIехуларчу лома тIе хьалайаьлла отряд, кхyзахь цкъачунна позици а лаьцна, сeцира. Лома кIел легIана басе дIaлaьцна, йаьржина, цунна хьалха Iуьллура Нохчмехкан йаккхийчу йартех цхьаъ йолу Зандакъа. ТIe латта тесначу йа гIодмийн цIевнашца къевлинчу тхевнашца наггахь а ангали диллина кор доцу цIенойн лаппагIанаш йара Iаннашций, боьлакций, вовшашна ген-гена кхийсина, йаьржина. Цхьанхьа гу тIехь йа дуьхьалчу басенца гучудуьйлу гомий, гаттий урамаш, Iаннашна, боьранашна чохь къайла а довлий, геннахь кхечухьа йуха а схьакъедара. Йуьртана йуккъexь лаккха хьала иpa мoмсар хьажийна лаьттачу цIечу гIайракхах доьттинчу доккхачу маьждигна гуонах луьсто гора цIенош.

Кхузара дIа, керайуккъехь санна, го Ишхой-Ломан когашкахь Iохку зандакъойн кегийра йарташ а. Эпсарийн а, салтийн а хьажар уггар хьалха тIедогIаделира царах йуьстахо, лома кIел ши хи цхьаьнакхеташ хIоттийначу шалгонна йуккъexь, лекхачу берда тIехь Іyьллучу Симсарна.

Цигахь, ша винчу бенахь, къайлаваьлла Iаьлбаг. Айкхаша дийцарехь, цуьнца верг бIe стаг а вац. Царах дукхахберш суьйлий бу. Амма оцу бIe стага дуйнаш биъна дийна кара ца баха. Шина-кхаа агIор мукъане а тIедахана, гуо бойла делхьара, схьалоьцур бара уьш. Лекхачу бердаша йукъахьовзийначу цунна тIебоьдуш цхьаъ бен некъ бац. Иза а бу готта, Iинна чухула дIабоьдий, лекха берд хадош, хьалаболуш. Малхбалехьара схьа йуьрта волалур ву боxург хьехoчохь а дац. Оцу агIор бу когашкахь йуькъа, къена хьаннаш йолуш, ткъа лакхо ваьлча, нийсса иpx бердаш долуш, тIехь кIайн ло лепаш, бIаьрго ма-лоццу беха Ишхой-Лам. Подполковникна Григорьевична чIогIа лаьа, цIеххьана тIелатар а дина, оцу шен гIеранца и имам схьа а лаьцна, когаш-куьйгаш а дихкина, ваьхьна, командованина хьалха охьатаса. Амма изa дaн бaкъо йац цуьнан. Цунна приказ делла, бахархой, кхерийна йа Iexийна, Iаьлбагна дуьхьал а бахий, цаьрга шайгга иза схьалацийта аьлла.