ЛЯЛЬКА

– Вось, калі ласка, заўтра гэтак жа выглядай, дык сама пераканаешся – у сэрцы Казіка адкрыюцца зарубцаваныя раны. Шкада, што ты яго адпрэчыла тады!.. Было б у вас сёння больш на сто або і на сто пяцьдзясят тысяч рублёў… Уяўляю, колькі грошай бедны хлапчына мусіў траціць ад роспачы. Але, але… Гэта праўда, што вы з бацькам едзеце ў Парыж?

– Збіраемся.

– Калі ласка, Бэля, – папрасіла цётка, – не рабі гэтага. Бо я хачу прапанаваць вам правесці канец лета ў мяне. І ты мусіш гэта зрабіць, з увагі на Старскага. Ты ж разумееш, што малады хлапец у вёсцы будзе нудзіцца, марыць. Вы зможаце бачыцца штодня, і будуць спрыяльныя ўмовы прывязаць яго да сябе, нават… абавязаць…

Панна Ізабэла залілася чырванню і апусціла прыгожую галаву.

– Цётачка, – прашаптала яна.

– Ах, дзіця маё, толькі не баўся са мною ў дыпламатыю. Панна ў тваім веку ўжо павінна выйсці замуж і, галоўнае, не паўтараць ранейшых памылак. Казік – цудоўная партыя. Ён не надакучыць табе занадта хутка, ну… а каб і надакучыў, дык… ужо будзе мужам, таму на шмат якія рэчы мусіў бы глядзець паблажліва, як і ты. Дзе бацька?

– Бацьку трохі нездаровіцца…

– Божа мілы!.. Хіба, занадта ўзрушыла яго неспадзяванае шчасце…

– Бацька захварэў, бо якраз разгневаўся на таго жыда…

– Вечна ў яго нейкія ілюзіі! – адказала графіня і паднялася з канапы. – Зазірну да яго на хвілінку абмеркаваць вашы вакацыі. А што да цябе, Бэля, дык я спадзяюся, ты здолееш выкарыстаць момант.

Пасля паўгадзіннае таемнае нарады з панам Тамашам графіня развіталася з пляменніцай і яшчэ раз параіла падумаць пра Старскага.

Не было і дзявятай, як пан Тамаш, насуперак сваім звычкам, лёг спаць, а панна Ізабэла паклікала да сябе ў пакой кузінку Фларэнтыну, каб пагаварыць.

– Ведаеш, Флора, – пачала яна, укладваючыся напаўлежачы ў шэзлонгу, – вярнуўся Казік Старскі і заўтра збіраецца прыйсці да нас.

– А!.. – вырвалася ў панны Фларэнтыны, нібы ёй было гэта вядома. – Дык ён ужо перастаў злавацца? – спытала яна.

– Пэўна… Зрэшты, я не ведаю… – усміхнулася панна Ізабэла. – Цётка кажа, што ён гэтакі ж прыгажун…

– І не вылазіць з даўгоў… Але ў каго сёння іх няма!

– Што б ты сказала, Флора, каб…

– Каб ты за яго выйшла?.. Вядома, павіншавала б вас абаіх. Але што скажа барон, маршалак, Ахоцкі і, галоўнае, Вакульскі?..

Панна Ізабэла рэзка паднялася.

– Дарагая мая, чаму ты зноў думаеш пра гэтага… Вакульскага?..

– Я пра яго не думаю, – адказала панна Фларэнтына, пальцы якой скублі тасьму сукенкі, – я толькі прыгадала, што ты сама казала яшчэ ў красавіку… што гэты чалавек больш за год пераследуе цябе сваімі позіркамі, што асочвае з усіх бакоў…

Панна Ізабэла засмяялася.

– А, я ўспомніла!.. Сапраўды, мне так здавалася… Цяпер, аднак, калі я з ім пазнаёмілася крыху лепш, я бачу, што ён не належыць да тае катэгорыі людзей, якіх трэба баяцца. Ён таемна закаханы ў мяне, гэта праўда, але гэтак жа ён будзе закаханы нават тады, калі я выйду за… замуж… Такім закаханым, як Вакульскі, дастаткова позірку, поціску рукі…

– Ты ўпэўненая?

– Абсалютна. Зрэшты, я пераканалася: тое, што я прымала за сілкі, тлумачыцца карысцю. Бацька пазычае яму трыццаць тысяч рублёў і, хто ведае, ці не былі ўсе ягоныя захады скіраваныя на гэта…

– А калі не? – запыталася панна Фларэнтына, працягваючы скубці тасьму сваёй сукенкі.

– Дарагая мая! – абурылася панна Ізабэла. – Навошта табе псаваць мне настрой?

– Ты сама казала, што тыя людзі ўмеюць цярпліва чакаць, расстаўляць сілкі, нават усім рызыкаваць і парушаць усе нормы…

– Але не Вакульскі.

– Успомні барона.

– Барон абразіў яго публічна.

– А цябе перапрасіў.

– Ах, Флора, прашу цябе, не назаляй мне!.. – раззлавалася панна Ізабэла. – Ты з купчыка робіш дэмана, можа, таму што… гэтулькі страцілі мы на камяніцы… што бацька хворы і што… Старскі вярнуўся…

Панна Фларэнтына памкнулася была нешта сказаць, але стрымалася.

– Дабранач, Бэля, – прамовіла яна. – Можа, і маеш ты рацыю…

І яна выйшла.

Цэлую ноч панне Ізабэле сніўся Старскі, як яе муж, Росі – як першы платанічны каханак, Ахоцкі – як сябра, а Вакульскі – як фінансавы дарадца. А дзясятай раніцы разбудзіла яе панна Фларэнтына і паведаміла, што прыйшоў Шпігельман ды яшчэ нейкі жыд.

– Шпігельман?.. Ах, праўда!.. Я і забылася на яго. Скажы, каб зайшоў пазней… Ці ўстаў тата?

– Устаў гадзіну таму. Я ўжо сказала яму пра жыдоў, і ён просіць, каб ты напісала ліст Вакульскаму…

– Навошта?

– Каб ён меў ласку прыйсці апоўдні і заплаціць па рахунках тым жыдам.

– Сапраўды, нашы грошы ў Вакульскага, – прамовіла панна Ізабэла. – Але мне лепш не пісаць яму пра такія рэчы. Напішы ты, Флора, ад імя бацькі… Вось тут папера на маім стале…

Панна Фларэнтына пачала пісаць ліст, а панна Ізабэла – апранацца. Паведамленне пра жыдоў падзейнічала на яе, як халодная вада, а думка пра Вакульскага занепакоіла.

“Дык мы насамрэч не можам абысціся без гэтага чалавека?.. – пытала яна сама ў сябе. – Ну, калі ў яго нашы грошы, дык, вядома, ён мусіць плаціць нашы даўгі…”

– Папрасі, каб ён прыйшоў як мага хутчэй… Бо калі гэтых абрыдлых жыдоў заспее ў нас Старскі…

– Ён даўно ўжо знаёмы з імі лепш за нас, – ціха сказала панна Флора.