ЛЯЛЬКА

– Усё ж гэта жахліва. Ты не ўяўляеш сабе, якім тонам размаўляў учора са мною той… той…

– Шпігельман, – падказала панна Фларэнтына. – О, гэта рызыкант…

Яна запячатала ліст і пайшла з ім у вітальню, каб выправіць жыдоў, якія яшчэ чакалі там. Панна Ізабэла ўкленчыла перад алебастраваю фігуркаю Маці Божае і пачала прасіць, каб пасланец застаў Вакульскага дома, каб Старскі не сутыкнуўся ў іх з жыдамі.

Алебастравая Маці Божая пачула просьбы панны Ізабэлы, бо праз гадзіну пасля снядання Мікалай уручыў ёй тры лісты.

Адзін быў ад цёткі, графіні. Яна паведамляла, што сёння паміж другою і трэцяю гадзінамі на кансіліум да бацькі прыйдуць лекары, а Казік Старскі ад’язджае сёння ўвечары і можа зайсці да іх у любы момант.

“Памятай жа, дарагая Бэльця, – заканчвала свой ліст цётка, – ты мусіш зрабіць усе, каб хлапец думаў пра цябе і ў дарозе, і ў вёсцы, куды вы з бацькам праз некалькі дзён прыедзеце. Я ўжо пастаралася, і ў Варшаве ён не пабачыў аніводнае панны. І ў вёсцы таксама не спаткае (апроч цябе, душа мая) аніводнае кабеты. Хіба сваю бабку, пачцівую старшынёву, ды яе малацікавых унучак”.

Панна Ізабэла злёгку скрывіла вусны, ёй не падабаўся гэты прымус.

– Цётка гэтак мяне пратэжыруе, – звярнулася яна да панны Фларэнтыны, – нібы я ўжо безнадзейная… Не падабаецца мне гэта!

І прыгажосць Казіка Старскага крыху прыгасла для яе.

Другі ліст быў ад Вакульскага, які паведамляў, што будзе да паслугаў а першай гадзіне.

– Калі ты загадала прыйсці жыдам, Флора?

– У гадзіну.

– Дзякуй Богу! Абы ў гэты час не завітаў да нас Старскі, – прамовіла панна Ізабэла і ўзяла ў рукі трэці ліст. – Які знаёмы почырк… Чый жа гэта, Флора?

– Ты не пазнаеш? – зірнула на канверт панна Фларэнтына. – Кшэшоўскае…

Ад гневу твар панны Ізабэлы пачырванеў.

– Ах, праўда! – выгукнула яна і кінула ліст на стол. – Прашу цябе, Флора, адпраў гэта назад і наверсе напішы: “не чытанае”. Чаго яна хоча, гэта пачварная кабета!..

– Ты лёгка можаш даведацца, – ціха прамовіла панна Фларэнтына.

– Не, не і… не!.. Я не жадаю ніякіх лістоў ад гэтае нязноснай бабы… Пэўна, зноў нейкія зласлівыя абгаворы, бо нічога іншага яна не піша… Прашу цябе, Флора, зараз жа адпраў гэты ліст і… Або, зрэшты, зірні, што яна там піша… Апошні раз прыму яе крамзолі…

Панна Фларэнтына паволі распячатала канверт і пачала чытаць. Паступова цікаўнасць на яе абліччы саступала месца здзіўленню, а потым і збянтэжанасці.

– Не варта мне гэтага чытаць, – ціха сказала яна і аддала ліст панне Ізабэле.

“Дарагая панна Ізабэла! – пісала баранеса. – Каюся, бо сваім ранейшым абыходжаннем я магла заслужыць непрыязь Пані і выклікаць гнеў міласэрнага Бога, які гэтак апякуецца Вамі. Таму я бяру назад усе свае словы, падаю ніцма перад Табою, дарагая Пані, і малю, каб прабачыла мне. Бо ці не доказ ласкі Неба – гэты Вакульскі, пасланы Вам? Чалавек гэткі ж недасканалы, як і ўсе іншыя, стаў прыладаю ў руцэ Найвышэйшага, каб пакараць мяне, а Вас узнагародзіць. Бо мала таго, што параніў у двубоі майго мужа (якому таксама няхай Бог прабачыць усе прыкрасці, якія ён мне зрабіў), але яшчэ і набыў камяніцу, у якой згасла маё каханае дзіцятка, і, пэўна, загадае мне больш плаціць за арэнду. А Вы не толькі бачыце маё гора, але і атрымалі на дваццаць тысяч рублёў больш, чым была вартая камяніца.

У адказ на маю скруху, дарагая Пані, май ласку выстарацца ў вяльможнага Вакульскага (які, не ведаю за што, гневаецца на мяне), каб ён прадоўжыў са мною кантракт на далейшыя гады і каб ягоныя празмерныя патрабаванні не выгналі мяне з таго дому, дзе мая адзіная дачка скончыла сваё жыццё. Рабіць гэта, аднак, належыць асцярожна, бо Вакульскі, з прычын невядомых мне, не жадае, каб пра яго набытак гаварылі. Ён не толькі выкарыстаў ліхвяра Шлянгбаўма замест таго, каб самому (як сумленнаму чалавеку) купіць камяніцу, дык яшчэ, жадаючы заплаціць на дваццаць тысяч больш, прывёў у суд падстаўных аўкцыянераў. Навошта такая таямнічасць? Вам гэта лепш ведаць, панства, бо вы ўжо, пэўна, размясцілі ў яго свой капіталік. Невялікі ён, праўда, але, дзякуючы ласцы Божай (гэткай відавочнай) і ўсім вядомай абаротлівасці Вакульскага, прынясе ён, пэўна, добрыя працэнты, якія залагодзяць Панству прыкрасць іх ранейшага існавання. Звяртаючыся да сэрца дарагое Пані і пакідаючы нашы ранейшыя дачыненні на суд несумненнае справядлівасці Божае, застаюся заўсёды верная, хоць і пагарджаная, ваша кузінка ды ўкленчаная слуга.

Кшэшоўская”.

Чытаючы, панна Ізабэла збялела, як папера. Яна ўстала з-за стала, склала ліст і замахнулася, нібы з намерам шпурнуць яго некаму ў твар. Раптам яна спалохалася і хацела нібы ўцячы ці паклікаць каго, але абдумалася і пайшла да бацькі.

Пан Ленцкі ў пантофлях і палатняным шлафроку ляжаў на канапе і чытаў “Кур’ер”. Ён вельмі чула прывітаў дачку, а калі тая села, уважліва паглядзеў на яе і спытаў:

– Ці ў пакоі мала святла, ці мне здаецца, што паненка не ў гуморы?..

– Нешта мне неспакойна на душы.

– Я заўважыў. Гэта ад спёкі. А ты павінна сёння, – дадаў ён і паківаў пальцам, – павінна сёння, жартаўніца, добра выглядаць, бо той Казік, як казала мне ўчора твая цётка, кавалер…