ЛЯЛЬКА

– Падарожнікі не гавораць кампліментаў, бо яны ведаюць, што на кожнай геаграфічнай шыраце кампліменты дыскрэдытуюць мужчыну ў вачах кабеты.

– У Кітаі зрабіў кузін гэта адкрыццё?

– У Кітаі, у Японіі, а перадусім у Еўропе.

– І збіраецца пан карыстацца гэтым прынцыпам у Польшчы?

– Паспрабую. І, калі дазволіш, кузінка, у тваім таварыстве. Бо, падобна, нам разам давядзецца правесці вакацыі. Так?

– Прынамсі, гэтак хочуць цётка і бацька. Але якая мне радасць будзе з таго, што кузін пачне практыкавацца ў сваіх этнаграфічных адкрыццях.

– Гэта толькі помста з майго боку.

– Ах, дык вайна?.. – запыталася пана Ізабэла.

– Сплата даўніх даўгоў можа прывесці да згоды.

Вакульскі з гэткаю ўвагаю разглядаў альбом, што жылы набрынялі яму на лбу.

– Але помста не вядзе да згоды, – адказала панна Ізабэла.

– Не помста, а толькі напамін, што я крэдытор кузінкі.

– Дык гэта я мушу плаціць даўнія даўгі?.. – засмяялася панна Ізабэла. – А кузін не марнаваў часу ў падарожжы.

– Хацеў бы я не змарнаваць яго на вакацыях, – адказаў Старскі, са значэннем зазіраючы ёй у вочы.

– Гэта будзе залежаць ад метадаў помсты, – прамовіла панна Ізабэла і зноў запунсавела.

– Ясны пан просіць пана! – прамовіў Мікалай, які з’явіўся на парозе салона.

Размова спынілася. Вакульскі закрыў альбом, устаў з крэсла, пакланіўся панне Ізабэле і Старскаму ды павольна пайшоў следам за слугою.

– Гэты пан не разумее па-англійску? Ён не абразіцца, што мы не размаўлялі з ім? – спытаў Старскі.

– О, не, – адказала панна Ізабэла.

– Тым лепш, бо мне здалося, яму не даспадобы наша таварыства.

– Вось ён і пакінуў яго, – абыякава заўважыла панна Ізабэла.

Ужо ў другім пакоі Вакульскі звярнуўся да Мікалая:

– Прынясі мой капялюш з залы.

Мікалай узяў капялюш і панёс яго ў спальню пана Тамаша. У вітальні ён пачуў, як Вакульскі, аберуч сціскаючы галаву, шэпча:

– Божа міласэрны!..

Калі Вакульскі ўвайшоў у пакой пана Тамаша, лекараў там ужо не было.

– Ну, уяві сабе, – жвава загаманіў пан Ленцкі, – які фатум!.. Кансіліум забараніў мне ехаць у Парыж і пад пагрозаю смяротнага пакарання загадаў ехаць у вёску. Слова гонару, не ведаю, дзе схавацца ад гэтае спёкі. Але і на цябе яна таксама дзейнічае, бо ты неяк змяніўся… Горача тут, праўда?

– О, так. З дазволу пана, – сказаў Вакульскі, выцягваючы з кішэні тоўсты пакет, – я аддам грошы.

– Э… сапраўды…

– Тут пяць тысяч рублёў. Працэнты да паловы студзеня. Няхай пан мае ласку палічыць. А тут распіска.

Пан Ленцкі некалькі раз пералічыў стос новых сторублёвак і падпісаў дакумент. Потым ён адклаў пяро і сказаў:

– Добра. Гэта адно… А цяпер, што тычыцца даўгоў…

– Сума ад двух да трох тысяч рублёў, якую пан вінны жыдам, будзе сёння выплачаная…

– Але я прашу цябе, пане Станіславе, я не хачу задарма… Прашу, каб ты вельмі дакладна адлічыў сабе працэнты…

– Ад ста дваццаці да ста васьмідзесяці рублёў гадавых.

– Так, так… – падтакваў пан Тамаш. – Але, каб… але каб спатрэбілася мне яшчэ нейкая сума, дык магу я звярнуцца да цябе?

– Другую палову працэнтаў атрымае пан у палове студзеня, – адказаў Вакульскі.

– Я гэта ведаю. Але, бачыш, пане Станіславе, каб спатрэбілася мне частка майго капіталу… Не задарма, разумееш… Я ахвотна заплачу працэнты…

– Шэсць? – удакладніў Вакульскі.

– Так, шэсць… сем.

– Не, пане. Пану капітал прыносіць трыццаць тры працэнты гадавых, дык я не магу пазычаць пад сем…

– Добра. У такім выпадку хай застаецца мой капітал, але… бачыш… можа ў мяне, аднак, нешта здарыцца…

– Забраць свой капітал пан можа нават у сярэдзіне студзеня наступнага году.

– Барані Божа!.. Я свой капітал не забяру ў цябе нават праз дзесяць гадоў…

– Але я ўзяў капітал пана толькі на год…

– Як?.. Чаму?.. – ад здзіўлення пан Тамаш вырачыў вочы.

– Таму, што я не ведаю, што будзе праз год. Не кожны год справы ідуць аднолькава добра.

– А, дарэчы, – прамовіў пан Тамаш праз хвіліну прыкрага маўчання, – у горадзе кажуць, што гэта ты, пане Вакульскі, купіў мой дом?..

– Так, пане, я купіў дом. Але праз паўгода я магу пану адступіць яго на карысных умовах.

Пан Ленцкі адчуў, як чырванее ў яго твар. Не жадаючы, аднак, паказваць сваю паразу, ён вяльможным тонам запытаўся:

– І колькі б ты хацеў адступнога, пане Вакульскі?..

– Ніколькі. Аддам пану за дзевяноста тысяч, нават… магу танней…

Пан Тамаш на крок адступіў, развёў рукі, потым упаў у свой вялікі фатэль, і зноў некалькі слязінак пабегла па яго твары.

– Сапраўды, пане Станіславе, – казаў ён, злёгку хліпаючы, – я бачу, што найлепшыя стасункі… могуць сапсаваць грошы… Ці ж я злуюся на цябе, што ты купіў гэты дом?.. Ці папракаю цябе?.. А ты размаўляеш са мною, нібы абразіўся.

– Перапрашаю пана, – спыніў яго Вакульскі. – Гэта праўда, я крыху ўсхваляваны… Пэўна, з-за спякоты…

– О, пэўна! – выгукнуў пан Тамаш, падымаючыся з фатэля і паціскаючы яму руку. – Дык… прабачым адзін аднаму непрыемныя словы… Я на цябе не гневаюся, бо ведаю… што такое спёка…

Вакульскі развітаўся з ім і зайшоў у салон. Старскага ўжо там не было, панна Ізабэла сядзела адна. Яна паднялася, калі ўбачыла яго, твар яе быў ужо больш пагодны.

– Пан сыходзіць?

– Якраз зайшоў развітацца.