ЛЯЛЬКА

– Няхай пан, – параіў ён, – разлічваецца з даўгамі ў адпаведнасці з тым, як будуць з’яўляцца крэдыторы. Сёння збудзем тых, у каго больш даўнія вэксалі. Дык гэта разам ад двух да трох тысяч?..

– Так, так… Ну, але, калі ласка, пане Станіславе, што за фатальны лёс!.. Ты даеш мне за паўгода пяць тысяч… Ці меў ласку прынесці грошы?

– Вядома.

– Вельмі табе ўдзячны. Што за фатальны лёс, якраз у той час, як мы Бэльцяю і… з табою сабраліся ехаць у Парыж, жыды выдзіраюць у мяне з рук дзве тысячы! Вядома, з Парыжам нічога не атрымаецца.

– Чаму? – спытаў Вакульскі. – Я выплачу належную суму, і пан можа не чапаць сваіх працэнтаў. Смела можаце ехаць у Парыж.

– Бясцэнны!.. – выгукнуў пан Тамаш, кідаючыся да яго з абдымкамі. – Бо бачыш, мой дарагі, – дадаў ён, крыху супакоіўшыся, – я тут думаў, ці не мог бы ты мне знайсці пазыку, каб заплаціць даўгі жыдам, так… на сем, шэсць працэнтаў…

Вакульскі ўсміхнуўся з фінансавае наіўнасці пана Тамаша.

– Што ж, – сказаў ён, не ў стане стрымаць весялосці, – будзе пан мець пазыку. Жыдам мы аддамо нейкія тры тысячы рублёў, а пан будзе плаціць працэнты… Колькі пан хоча?

– Сем… шэсць…

– Добра, – згадзіўся Вакульскі. – Пан будзе плаціць сто восемдзясят рублёў працэнтаў, а капітал застанецца некрануты.

Пан Тамаш ужо невядома які раз заміргаў, з-пад павек зноў выкацілася пару слязінак.

– Высакародны, шляхетны!.. – казаў ён, абдымаючы Вакульскага. – Бог цябе паслаў…

– Мяркуе пан, што я мог зрабіць іначай?.. – ціха прамовіў Вакульскі.

Пачуўся стук. Увайшоў Мікалай і паведаміў, што прыйшлі лекары.

– Ага!.. – выгукнуў пан Тамаш. – Гэта сястра прыслала мне тых паноў. Божа! Ніколі я не лячыўся, а сёння… Прашу цябе, пане Станіславе, ідзі цяпер да Бэлі… Мікалай, паведамі паненцы пра пана Вакульскага.

“Вось мая ўзнагарода… Маё жыццё!..” – падумаў Вакульскі, ідучы за Мікалаем. У вітальні ён сустрэў двух знаёмых яму лекараў і горача рэкамендаваў ім заапекавацца панам Тамашам.

У салоне яго чакала панна Ізабэла. Яна была крыху бледная, але ад гэтага яшчэ больш прыгожая. Ён павітаўся з ёю і вясёлым тонам пачаў гаварыць:

– Я вельмі рады, што пані спадабаўся вянок для Росі.

Ён спыніўся. Яго ўразіў асаблівы выраз твару панны Ізабэлы, якая пазірала на яго крыху здзіўлена, нібыта бачыла першы раз у жыцці.

Хвіліну абое маўчалі, нарэшце, панна Ізабэла страсянула нейкую пылінку з шэрае сукенкі і спытала:

– Дык гэта пан купіў нашу камяніцу?

Яна прымружыла вочы і пільна глядзела на яго.

Вакульскі быў гэтак здзіўлены, што ў першы момант яму заняло мову. Яму здавалася, што раптам у яго спыніўся працэс мыслення. Ён збялеў, потым пачырванеў, нарэшце, апрытомнеў і адказаў прыцішаным голасам:

– Так. Я купіў.

– Навошта пан падставіў жыдоў на аўкцыёне?

– Навошта?.. – перапытаў Вакульскі, пазіраючы на яе, як спалоханае дзіця. – Навошта?.. Я, пані ведае, купец і… гэткае ўкладанне капіталу магло б зашкодзіць майму крэдыту…

– Пан даўно ўжо цікавіцца нашымі справамі. Мне здаецца, у красавіку… так, у красавіку купіў пан наш сервіз... – усё тым жа тонам працягвала панна Ізабэла.

Гэты тон ацверазіў Вакульскага, ён узняў галаву і суха адказаў:

– Панства можа выкупіць у мяне сервіз у любы момант.

Цяпер панна Ізабэла апусціла вочы. Вакульскі заўважыў гэта і зноў збянтэжыўся.

– Дык навошта пан гэта зрабіў? – спытала яна ціха. – Чаму пан гэтак нас… пераследуе?

Можна было падумаць, што яна заплача. Вакульскі страціў апошняе панаванне над сабою.

– Я панства пераследую?! – прамовіў ён не сваім голасам. – Дзе вы знойдзеце слугу… не!… сабаку… больш адданага за мяне?.. Я два гады ўжо толькі і думаю, як прыбраць у вас з дарогі кожны каменьчык…

У гэты момант пазванілі. Панна Ізабэла здрыганулася. Вакульскі змоўк.

Мікалай адчыніў дзверы ў салон і абвясціў:

– Пан Старскі.

Адразу ж на парозе з’явіўся мужчына сярэдняга росту, зграбны, асмуглы, з невялікімі фаварытамі і вусікамі ды крышку пляшывы. Фізіяномію ён меў вясёлую і, адначасова, іранічную. З парога ён пачаў:

– Як жа я рады, кузінка, што магу зноў цябе прывітаць!..

Панна Ізабэла моўчкі падала яму руку, моцная чырвань заліла яе твар, а ў вачах з’явілася летуценнасць.

Вакульскі адступіў да століка ў кутку. Панна Ізабэла прадставіла паноў:

– Пан… Вакульскі… Пан Старскі…

Прозвішча Вакульскага было вымаўлена так, што Старскі злёгку кіўнуў галавою і сеў да яго бокам. Вакульскі, у сваю чаргу, падсеў да маленькага століка ля сцяны і пачаў гартаць альбом.

– Кузін, падобна, вяртаецца з Кітая? – запыталася панна Ізабэла.

– Зараз – з Лондана, і мяне не пакідае ўражанне, што я яшчэ на караблі, – адказаў Старскі, які досыць выразна калечыў польскае вымаўленне.

Панна Ізабэла пачала гаварыць па-англійску.

– Я спадзяюся, што кузін гэтым разам забавіцца ў краі даўжэй.

– Гэта будзе залежаць… – таксама па-англійску адказаў Старскі і вачыма паказаў на Вакульскага. – Хто гэта?

– Упаўнаважаны майго бацькі. Ад чаго будзе залежаць?..

– Думаю, кузінцы не варта пытацца, – усміхнуўся малады чалавек. – Гэта будзе залежыць ад шчодрасці маёй бабкі…

– Цудоўна… А я спадзявалася на камплімент…