Навелы

Ён змоўк, узрушаны і разгублены тым, што ўбачыў, — яго жонка плакала. Дзве вялікія слязіны паволі сцякалі з яе вачэй да куточка рота. Неяк заікаючыся, ён забалбатаў:

— Ды ну што ты, што з табой?

Але рэзкім намаганнем яна адолела свой боль і, абцёршы вільготныя шчокі, сказала паспакайнелым голасам:

— Нічога. Але ўбораў у мяне няма, і таму на гэтае свята я пайсці не магу. Сваю картку можаш аддаць якому прыяцелю, чыя жонка здолее прыбрацца лепш за мяне.

Яго апанавала роспач. Ён кінуўся ўгаворваць:

— Ну, добра, Мацільда. Ну, колькі ён будзе каштаваць, такі ладны гарнітур, каб ты магла яго яшчэ калі надзяваць, ну, на які іншы выпадак, такі, каб не надта, ну, папрасцей?

Яна крыху задумалася, прыкідваючы ў думках суму і адначасова ўзважваючы, колькі можа папрасіць у свайго ашчаднага мужа, каб не выклікаць у яго адразу адмаўлення і спалоханага крыку.

Нарэшце яна прамовіла не вельмі ўпэўнена:

— Дакладна не ведаю, але, мусіць, чатырохсот франкаў мне было б досыць.

Ён крыху збялеў, бо менавіта такія грошы ў яго былі прызапашаны на куплю стрэльбы, з якой ён налета меўся ездзіць з кампаніяй некуды пад Нантэр, — яго сябры кожную нядзелю палявалі там на жаўрукоў.

Аднак ён сказаў:

— Добра. Я дам табе чатырыста франкаў. Але ўжо ты пастарайся, каб сукенка была добрая.

Святочны дзень набліжаўся, а пані Люазэль гэта, здаецца, не радавала, яна мела сумны, неспакойны, заклапочаны выгляд. Яе ўбранне, аднак, было ўжо гатовае. Неяк увечары муж сказаў ёй:

— Ды што з табой такое? Ужо трэці дзень ты нейкая дзіўная.

І яна адказала:

— Мяне засмучае, што ў мяне няма ніякай аздобы, хоць бы якой брошкі ці каменя. Так я буду мець дужа мізэрны выгляд. Ужо лепей зусім не ісці на гэты вечар.

Ён запярэчыў:

— Прышпіліш сабе жывыя кветкі. Цяпер, узімку, гэта будзе глядзецца нават шыкоўна. За дзесяць франкаў можна купіць дзве ці тры выдатныя ружы.

Гэта яе зусім не пераканала:

— Не... Няма большай знявагі, як глядзецца жабрачкай сярод багатых паняў.

Раптам муж аж крыкнуў:

— Ну і дурніца ж ты! Ідзі да сваёй сяброўкі, пані Фарэсцье, ды папрасі ў яе, хай пазычыць табе якую аздобу. Ты ж яе даволі блізка ведаеш, каб зрабіць гэта.

Яна радасна схамянулася:

— І праўда. А я і не падумала нават.

Назаўтра яна пайшла да сяброўкі і расказала ёй пра сваю бяду.

Пані Фарэсцье падышла да шафы з люстрам, дастала адтуль вялікі куфэрак і прынесла яго да пані Люазэль. Адчыніўшы яго, яна прапанавала:

— Выбірай сама, дарагая.

Спачатку, зверху, тая ўбачыла нейкія бранзалеткі, пад імі — перлавыя пацеркі, пасля — выдатны крыж венецыянскай работы, увесь з золата, абсыпаны каштоўным каменнем. Яна прымярала аздобы, седзячы перад люстрам, і ўсё не магла што-небудзь выбраць, не рашалася ні ўзяць, ні пакінуць іх, пакласці на месца. Яна ўсё пыталася:

— А болей у цябе нічога няма?

— Ну, ёсць, вядома. Шукай. Я ж не ведаю, што можа табе спадабацца.

Раптам у чорнай атласнай скрынцы яна ўбачыла дзівосныя дыяментавыя каралі, і яе сэрца закалацілася ад шалёнага жадання. Яна ўзяла іх дрыготкімі рукамі і прымерала на шыі, паверх сукенкі з высокім каўняром, і застыла, зачараваная сваім адбіткам у люстры.

Пасля, нерашуча, з нейкім адчаем яна папыталася:

— Ты можаш пазычыць мне гэта, толькі гэта, больш нічога?

— Ну, вядома ж, бяры.

Яна кінулася сяброўцы на шыю, пацалавала яе і хутчэй пабегла са сваім скарбам дахаты.

Дзень балявання настаў. Пані Люазэль мела вялікі поспех. Зграбная, элегантная, яна была прыгажэйшая за ўсіх, яна ўвесь час усміхалася і не знаходзіла сабе месца ад шчасця. Усе мужчыны глядзелі на яе, пыталіся яе імя, імкнуліся з ёй пазнаёміцца. Прайсціся з ёй у вальсе хацелі найвышэйшыя чыноўнікі з сакратарыята. Яе прыкмеціў сам міністр.

Яна танцавала заўзята, з запалам, ап'янелая ад радасці, забылася на ўсё ў трыумфе сваёй прыгажосці, у славе свайго поспеху, нібыта ў воблаку шчасця ад столькіх знакаў увагі, ад усяго гэтага захаплення і пакланення, што яна выклікала ў мужчын, ад поўнай сваёй перамогі, што заўжды так соладка грэе жаночае сэрца.

Адно а чацвёртай гадзіне ночы яна сабралася пайсці дамоў. Яе муж ад поўначы спаў у маленькай пустой зале з трыма іншымі чыноўнікамі, жонкі якіх дужа весяліліся на баляванні.

Муж накінуў ёй на плечы паўкажушок, сціплае пахажалае адзенне, убоства якога не стасавалася з элегантнасцю вячэрняга ўбрання. Яна адчула гэта, і ёй захацелася хутчэй уцячы, каб яе не заўважылі іншыя жанчыны, якія захіналі свае плечы ў дарагія футры.

Люазэль затрымаў яе:

— Ды чакай жа. Прастудзішся на вуліцы. Я зараз клікну фіякр.

Але яна не слухала яго і ўжо хутка спускалася па лесвіцы. Калі яны выйшлі на вуліцу, свабодных брычак там не было, яны пачалі шукаць, крычалі наўздагон рамізнікам, але тыя былі ўжо далёка.

Яны спускаліся да Сены, змерзлыя, не спадзеючыся ўжо ні на што. Нарэшце, каля рэчкі, ім трапіўся адзін з тых лядашчых начных вазочкаў, якія можна сустрэць у Парыжы толькі ўночы, нібыта яны саромеюцца свайго ўбоства, каб ездзіць па горадзе днём.