Навелы

Велягурава леснічоўка служыла Рэтэлю аванпостам у Авялінскім лесе. Двойчы на тыдзень гаспадар хадзіў у горад па харчы і расказваў гараджанам пра тое, што робіцца ў наваколлі.

У той дзень ён выправіўся ў горад, каб паведаміць каменданту, што трэцяга дня гадзіне а другой папаўдні ў яго на момант спыняўся невялікі атрад нямецкай пяхоты, — прыпыніўся і амаль адразу рушыў далей. Унтэр-афіцэр, што камандаваў немцамі, гаварыў па-французску.

Асцерагаючыся ваўкоў, якія ўсё болей лютавалі, стары, калі выбіраўся ў дарогу, браў з сабой двух сабак — двух вялізных вартавых сабак з ільвінымі пашчамі, і наказваў кабетам старанна замыкацца з надыходам ночы.

Дачка не баялася нічога на свеце, але старая вечна калацілася ад страху ды ўсё паўтарала тое самае:

— Дабром гэта не скончыцца, вось пабачыце, дабром гэта не скончыцца.

У той вечар яна, як ніколі, была апанаваная трывогай.

— Ты не ведаеш, калі вернецца бацька? — спыталася яна.

— Ды напэўна не раней адзінаццаці. Калі ён вячэрае ў каменданта, дык заўсёды вяртаецца позна.

Дачка акурат прыладавала над агнём саган, каб згатаваць вячэру, але раптам замерла, услухоўваючыся ў невыразныя гукі, якія даляталі да яе праз комін.

— Нехта ідзе лесам, — прашаптала яна. — Чалавек сем-восем, не меней.

Маці напалохалася, спыніла калаўрот і пралепятала:

— О Божухна! І бацькі няма дома!

Не паспела яна дагаварыць, як нехта моцна загрукаў у дзверы.

Жанчыны не адазваліся.

— Атшыніць! — пачуўся гучны гартанны голас.

Па хвіліне маўчання той самы голас паўтарыў:

— Атшыніць, алпо мой ламаф цвэры!

Бэрціна паклала ў кішэню ў спадніцу пістолю, што вісела на вушаку, падышла да дзвярэй, прыклала да іх вуха і спыталася:

— Хто там?

— Мой ёсць атрат, што быф тут пасафчора, — адказалі знадворку.

— Што вам трэба? — зноў запыталася маладзіца.

— Мой саплукаф ф лес, і мой атрат. Атшыніць, алпо мой ламаф цвэры.

Выбару не было; леснічыха адкінула завалу, прачыніла цяжкія дзверы і ў бялёсым ад снегу прыцемку ўбачыла шасцёх чалавек, шасцёх прускіх салдатаў — тых самых, якія прыходзілі ўжо да іх. Яна цвёрдым голасам папыталася:

— Што гэта вам тут трэба ў такі час?

Унтэр-афіцэр паўтарыў:

— Мой саплюціф, сусім саплюціф, але мой паснаф том. Мой нітшога не еф ат ранак, і мой атрат тожа.

— Але сёння мы з маткаю адны ў хаце, — заявіла Бэрціна.

Салдат, які на выгляд быў прыстойным чалавекам, адказаў:

— Нітшога. Мой не сропіць кепска, але фы мус накарміць нас. Мы патай ат голят і стома.

Леснічыха адступіла ўбок.

— Заходзьце, — сказала яна.

Салдаты ўвайшлі ў хату; усе яны былі абсыпаны снегам; іх каскі, здавалася, былі ўкрыты ўзбітаю смятанаю і нагадвалі безэ; ва ўсіх быў стомлены, знясілены выгляд.

Маладзіца паказала на драўляныя лавы па абодва бакі вялікага стала.

— Сядайце, — сказала яна, — зараз я згатую есці. Вы і напраўду нейкія выматляныя.

І яна зноў узяла дзверы на завалу.

Потым яна даліла вады ў саган, укінула туды масла і бульбы, пасля зняла кавалак сала, якое вісела каля печы, адрэзала палову і паклала ў булён.

Шасцёра дзецюкоў галоднымі вачыма цікавалі за кожным яе рухам. Свае стрэльбы ды каскі яны паскладвалі ў куток і цяпер чакалі вячэры, слухмяныя, нібы дзеці за школьнымі партамі.

Маці зноў стала прасці, часта спалохана паглядаючы на салдатаў-захопнікаў. Чулася толькі нягучнае гудзенне калаўрота, патрэскванне агню ды пошапт вады, якая пачынала ўжо закіпаць.

Раптоўна ўсе ажно ўздрыгнулі ад нейкага дзіўнага гуку за дзвярыма, які нагадваў хрыплае дыханне, гучнае, шумнае дыханне звера.

Унтэр-афіцэр маланкава скочыў да зброі. Леснічыха ўсміхнулася і жэстам рукі спыніла яго.

— Гэта ваўкі, — растлумачыла яна. — Яны — як вы: таксама бадзяюцца па лесе і таксама галодныя.

Недаверлівы немец захацеў на свае вочы ўпэўніцца, што гэта напраўду ваўкі; ён асцярожна прачыніў дзверы і адразу заўважыў двух вялікіх шэрых звяроў, якія імкліва рынуліся прэч ад леснічоўкі.

— Ніколі п не паферыф, — прамармытаў прусак і зноў усеўся на сваё месца ў чаканні, пакуль згатуецца варыва.

Яны паглыналі яго прагна, як мага шырэй разяўлялі раты, каб ухапіць паболей; у лад разяўленым зяпам ажно выпіналіся круглыя вочы, а ў горле ў іх клекаталі гукі, падобныя на бульканне ў вадасцёку.

Жанчыны моўчкі глядзелі на хуткія рухі шырокіх рыжых барод; здавалася, бульбіны правальваюцца ў гэтых рухомых зарасніках.

Салдатам захацелася піць, і леснічыха спусцілася ў склеп, каб нацадзіць сідру. Яна прабыла там даволі доўга. Гэта было невялікае скляпеністае сутарэнне; калі верыць чуткам, у гады рэвалюцыі яно служыла і турмой, і сховам. Спускацца туды даводзілася праз люк у кутку кухні па вузкай вінтавой лесвічцы.

Калі Бэрціна вярнулася, хітраватая ўсмешка так і блукала на яе твары. Маладзіца падала немцам збан з пітвом. Потым і сама разам з маці стала вячэраць у другім кутку кухні.

Салдаты паелі і тут, за сталом, задрамалі — усе шасцёра. Час ад часу чый-небудзь лоб глуха бомкаўся аб стол, і знянацку абуджаны салдат выпростваўся.

— Ды кладзіцеся вы каля агню, хопіць вам там месца ўсім шасцём. А мы з мамаю пойдзем у мой пакой, — сказала Бэрціна унтэр-афіцэру.