Навелы

— Калі хочаш, паедзем у Парыж у тую сераду. Пагуляем, як закаханыя перад вяселлем. Сходзім у рэстараны, у тэатр, у кабарэ, паўсюль-паўсюль.

Яна аж падскочыла ад радасці:

— О, добра, ой, як добра, едзем хутчэй.

Ён сказаў:

— Бо як нічога не трэба забываць, дык ты папярэдзь бацьку, каб ён сабраў увесь пасаг. Я вазьму яго з сабой і адразу заплачу грошы мэтру Папіену.

Яна адказала:

— Я пагавару з ім раніцай.

І ён падхапіў яе на рукі, каб зноў нацешыцца ў мілай гульні, што так прыйшлася ёй да смаку за| апошні тыдзень.

У другую сераду цесць з цешчай праводзілі на вакзал дачку з зяцем, якія выбраліся ў сталіцу.

Цесць казаў:

— Клянуся, вялікая рызыка браць з сабою такія грошы.

Але малады юрыст усміхнуўся.

— Ні пра што не хвалюйцеся, тата, — казаў ён, — я да ўсяго звыклы. Разумееце, з маёй прафесіяй мне часам надараецца трымаць у кішэні мільён франкаў. Такім чынам мы абмінаем безліч фармальнасцей і не марнуем часу. Не бярыце гэтага да галавы.

Кандуктар крыкнуў:

— Пасажыры на Парыж — па вагонах!

Яны прайшлі ў купэ, дзе ўжо сядзелі дзве старыя кабеты.

Лебруман шапнуў жонцы на вуха:

— Шкада, не змагу закурыць.

Яна ціхенька адказала:

— І мне вельмі шкада, але зусім не таму.

Цягнік даў свісток і паехаў. Яны ехалі гадзіну і амаль усю дарогу маўчалі, старыя так і не заснулі.

Калі яны апынуліся пад дахам вакзала Сэн-Лазар, мэтр Лебруман сказаў жонцы:

— Хочаш, дарагая, сходзім спачатку паснедаем на бульвары, а пасля спакойна вернемся па багаж і паедзем у гатэль.

Яна адразу згадзілася:

— О! Добра, паснедаем у рэстаране. А ён далёка?

Муж адказаў:

— Ага, далекавата, але мы паедзем у омнібусе.

Яна здзівілася:

— А чаму не на фіякры?

Ён дабрадушна забурчаў:

— Бач якая ты зборлівая, браць фіякр на пяць хвілін дарогі, кожная хвіліна — шэсць су, багата жывеш.

— І праўда што, — трохі сумеўшыся, сказала яна.

Міма якраз праязджаў вялізны омнібус, які цягнулі трое коней. Лебруман крыкнуў:

— Кандуктар, гэй, кандуктар!

Непаваротлівая махіна прыпынілася, і малады натарыус падштурхнуў жонку, сказаўшы ёй:

— Прайдзі ў сярэдзіну, а я залезу наверх, выкуру перад снеданнем хоць адну цыгарэту.

Яна не паспела адказаць, бо, каб дапамагчы ўскочыць на прыступку, кандуктар падхапіў яе пад руку і ўцягнуў у салон. Ашаломленая, яна ўпала на лаўку і, збянтэжаная, убачыла праз задняе акно ногі мужа, які караскаўся на імперыял.

Маладая жанчына апынулася паміж тоўстым панам, які пахнуў люлькай, і старой, ад якой патыхала сабакам.

Астатнія пасажыры, якія моўчкі сядзелі радком, — служка з бакалейнай крамы, работніца, сяржант-пехацінец, васпан з залатымі акулярамі і ў ядвабным капелюшы з вялізнымі, закручанымі ў трубку палямі, дзве самавітыя надзьмутыя пані, што нібы казалі сваім выглядам: «Мы тут, але не раўнуйце нас з тымі», дзве манашкі, проставалосая дзяўчына і далакоп — былі падобныя на збор карыкатур, на музей гратэскаў, здаваліся галерэяй шаржаў на чалавека, камічнымі лялькамі, у якіх страляюць у кірмашовых цірах.

Ад хістанняў омнібуса галовы пасажыраў матляліся і гойдаліся, трэслася друзлая скура на шчоках; колы падскоквалі, і людзі здаваліся ачмурэлымі і соннымі.

Маладая жанчына адчувала млявасць.

«Чаму ён не пайшоў са мною, — думала яна. Яе прыгнятаў несвядомы сум. — Ён, пэўна, мог бы абысціся без гэтай цыгарэты».

Манашкі далі знак спыніцца і злезлі, пакінуўшы па сабе прэсны пах старых спадніц.

Омнібус паехаў і зноў спыніўся. Увайшла чырвоная, задыханая кухарка. Яна села і паставіла на калені кошык. На ўвесь салон моцна тхнула памыямі.

«Едзем далей, чым мне здавалася», — падумала Жана.

Далакоп выйшаў, і на яго месца сеў фурман, ад якога патыхала стайняй. Месца проставалосай заняў пасыльны, ад ног якога біў пах усёй яго дзённай хадні.

Жане было кепска, моташна, і немаведама чаму ёй хацелася заплакаць.

Адны людзі выходзілі, другія сядалі на іх месцы. Омнібус ехаў па бясконцых вуліцах, спыняўся на прыпынках, зноў ехаў.

«Так далёка, — думала Жана. — Толькі б ён не прамінуў гэтага рэстарана, толькі б не заснуў. Ён так стаміўся за апошнія дні».

Трохі-патроху вагон пусцеў. Яна засталася адна, зусім адна. Кандуктар абвясціў:

— Важырар!

Жанчына не ўставала з месца, і ён паўтарыў:

— Важырар!

Яна паглядзела на яго, разумеючы, што гэта сказалі ёй, бо нікога больш не было. Мужчына паўтарыў трэці раз:

— Важырар!

Тады яна спыталася:

— Дзе мы?

Ён грубавата адказаў:

— Важырар, Божа мой, па дваццаць разоў вам казаць!

— А гэта далёка ад бульвара? — сказала яна.

— Ад якога?

— Ды ад Бульвара Італьянцаў.

— Мы даўно яго праехалі!

— Хіба! Паклічце, калі ласка, майго мужа.

— Вашага мужа? А дзе ён?

— На імперыяле.

— Наверсе? Там даўным-даўно нікога няма!

Яна схамянулася.

— Як гэта? Не можа быць. Мы селі разам. Паглядзіце лепей, ён мусіць там быць!

Кандуктар пачаў злавацца:

— Слухай, малая, досыць балбатаць, аднаго згубіла — дзесяць знойдзеш. Злазь, прыехалі. Падбярэш сабе другога на вуліцы.

Слёзы паказаліся ў яе на вачах, яна зноў папрасіла:

— Але ж, пане, вы памыляецеся, я ведаю, вы памыляецеся. У яго пад пахай быў тоўсты партфель.

Кандуктар засмяяўся:

— Тоўсты партфель. Але ж і праўда, ён выйшаў на Мадлен — ён ад вас уцёк. Гі-гі-гі!..