Навелы

І жанчыны падняліся на другі паверх. Было чуваць, як яны замыкаліся на ключ, як хадзілі па пакоі; потым усё сціхла.

Прусакі палеглі на падлозе, нагамі да агню, паклаўшы пад галовы паскручваныя шынялі, і неўзабаве ўсе шасцёра захраплі на ўсе лады, — хто пісклява, хто басавіта, але аднолькава працяжна і страхотліва.

Яны праспалі даволі доўга, як раптам грымнуў стрэл, такі гулкі, што можна было падумаць, быццам стрэлілі ў сцяну дома. Салдаты ліхаманкава ўскочылі. І тут зноў бухнула двойчы, потым яшчэ тройчы запар.

Дзверы наверсе расчыніліся, і на парозе паявілася са свечкай у руцэ перапалоханая леснічыха, босая, толькі ў кашулі і ў ніжняй спадніцы.

— Гэта французы, іх чалавек дзвесце, не меней, — пралепятала яна. — Калі яны знойдуць вас тут, дык спаляць і хату. Хутчэй спускайцеся ў склеп, ды не шуміце! Крый Божа, яны пачуюць вас — тады мы прапалі!

— Топра, топра, — разгублена прашаптаў унтэрафіцэр, — кута мус ісці?

Маладзіца паспешліва адчыніла вузкі квадратны люк, і шасцёра салдатаў адзін за адным таропка сталі спускацца ў склеп па вінтавой лесвічцы.

Але як толькі схавалася вастрыё апошняй каскі, Бэрціна апусціла цяжкае дубовае века, таўшчэзнае, што сцяна, моцнае, што жалеза, умацаванае на шарнірах, з турэмным замком, двойчы павярнула ў ім ключ і засмяялася бязгучным, пераможным смехам; яе апанавала вар'яцкае жаданне пайсці ў скокі над галовамі сваіх вязняў.

Прусакі стоена сядзелі, замкнёныя ў гэтай скрыні, у гэтай моцнай каменнай скрыні, куды паветра сачылася толькі праз закратаваную прадуху.

Бэрціна ўміг распаліла агонь, падвесіла над ім саган і зноў узялася гатаваць суп.

— Натоміцца бацька сёння ўночы, — прамармытала яна.

Пасля яна ўселася і стала чакаць. Толькі гулкі маятнік насценнага гадзінніка парушаў цішыню сваім раўнамерным «цік-так».

Час ад часу маладзіца нецярпліва паглядвала на гадзіннік, і ў гэтым позірку можна было вычытаць: «Ох, як марудна цягнецца час».

Неўзабаве ёй падалося, што пад нагамі ў яе шэпчуцца. Ціхая, цьмяная гаворка далятала да яе з мураванага сутарэння. Прусакі пачалі здагадвацца, што жанчына абхітрыла іх, і праз нейкі момант унтэр-афіцэр падняўся па лесвічцы і загрукаў кулаком у века.

— Атшыніць! — зноў загарланіў ён.

Бэрціна ўстала, падышла да люка і, перакрыўляючы немца, папыталася:

— Што фам трэпа?

— Атшыніць!

— Мой не атшыняф.

Афіцэр разлютаваўся.

— Атшыніць, алпо мой ламаф цвэры!

Яна зарагатала:

— Ламай-ламай, галубок, ламай!

Ён пачаў дубасіць руляю стрэльбы ў дубовае века, узятае на замок у яго над галавою. Але гэткае века вытрымала б і ўдары тарана.

Леснічыха пачула, што унтэр-афіцэр спусціўся назад. Потым усе салдаты па чарзе падымаліся па лесвічцы, выпрабоўвалі сваю сілу і вывяралі моц замка. Але пераканаўшыся, што іх намаганні марныя, яны зноў зграмадзіліся ў склепе і сталі раіцца.

Маладзіца трохі паслухала іх, потым выйшла з кухні, адамкнулася і стала ўслухоўвацца ў начную цемру.

Да яе данеслася далёкае гаўканне. Яна свіснула па-паляўнічаму, і амаль у той самы момант два вялізныя сабакі выскачылі з цемені і радасна кінуліся да яе. Яна моцна ўхапіла іх за аброжкі, каб яны не ўцяклі. Пасля штосілы крыкнула:

— Эгэй, тата!

Далёка-далёка адгукнуўся голас:

— Эгэй, Бэрціна!

Яна счакала трохі і зноў крыкнула:

— Эгэй, тата!

Той самы голас, але ўжо бліжэй, адказаў:

— Эгэй, Бэрціна!

— Не ідзі каля прадухі! — крыкнула леснічыха. — У нас у склепе прусы!

Нечакана здаравенная мужчынская постаць вырысавалася злева і спынілася паміж двума дрэвамі.

— У нас у склепе прусы? — занепакоена перапытаў стары. — Чаго гэта іх туды занесла?

Дачка засмяялася:

— Ды гэта тыя, пазаўчарашнія. Яны заблудзіліся ў лесе, вось я іх і пасадзіла ў каталажку!

І яна расказала яму ўсю гісторыю: як яна напалохала іх стрэламі з пістолі і як замкнула ў склепе.

— Ну і што ж мне, па-твойму, рабіць з імі цяпер, га? — пахмура запытаўся стары.

— Схадзі па пана Лявіня, хай ён прыйдзе са сваім атрадам, — адказала дачка. — Ён возьме іх у палон. От узрадуецца!

Цяпер ужо ўсміхнуўся і стары Пішон:

— Што праўда, то праўда, узрадуецца.

— Суп гатовы, — сказала дачка. — Ідзі паеш хутчэй дый адпраўляйся.

Стары палясоўшчык сеў за стол і пачаў есці, паставіўшы спачатку на падлогу дзве поўныя міскі сабакам.

Прусакі, пачуўшы галасы, прыціхлі.

Праз чвэрць гадзіны Велягур зноў рушыў у дарогу. А Бэрціна падперла галаву рукамі і стала чакаць.

Вязні зноў заварушыліся. Цяпер яны крычалі, клікалі, бесперастанку шалёна дубасілі рулямі ў цяжкае века.

Потым яны пачалі страляць у прадуху, пэўна, спадзеючыся, што іх пачуе які-небудзь нямецкі атрад, калі акажацца паблізу.

Леснічыха сядзела нерухома, але ўвесь гэты галас непакоіў і раздражняў яе. Злы гнеў апаноўваў яе; яна гатовая была пазабіваць гэтых падлаў, толькі б яны змоўклі.

Трывога жанчыны ўсё нарастала, яна часта паглядвала на гадзіннік і нецярпліва лічыла хвіліны.