Навелы

Омнібус стаў. Яна выйшла і міжволі, інстынктыўна, зірнула на дах. Там нікога не было.

***

Яна раптам заплакала і, не зважаючы, што яна на вачах у людзей, сказала:

— Што ж мне цяпер рабіць?

Падышоў інспектар транспартнага бюро.

— Што тут такое?

Кандуктар з'едліва адказаў:

— Гэту даму па дарозе кінуў муж.

Той сказаў:

— Хай сабе, не дзіва, займіцеся вашымі справамі.

І павярнуўся спінай.

А яна пайшла куды вочы глядзяць, збянтэжаная, не разумеючы, што здарылася. Куды ісці? Што рабіць? А ён, што з ім? Адкуль такая няўважлівасць?

У яе заставаліся два франкі. Да каго пайсці? І раптам яна згадала пра свайго стрыечніка Бараля, намесніка загадчыка аддзела ў Марскім міністэрстве.

Грошай якраз хапала на фіякр, і яна назвала яго адрас. Яна пераняла Бараля, калі той ішоў у міністэрства. Як і Лебруман, ён трымаў пад пахай напакаваны партфель.

Яна выскачыла з фіякра і гукнула:

— Анры!

Ён здзіўлена спыніўся.

— Жана?.. тут?.. зусім адна?.. Што вы тут робіце, адкуль вы ўзяліся?

З вачамі, поўнымі слёз, яна пралепятала:

— Я толькі што згубіла мужа.

— Згубілі? Дзе?

— На омнібусе.

— На омнібусе?.. Божа!

З плачам яна расказала яму пра здарэнне.

Ён задумліва выслухаў яе і спытаўся:

— Раніцай ён быў зусім нармальны?

— Зусім.

— Добра. Ці шмат грошай у яго было?

— Шмат. У яго быў мой пасаг.

— Ваш пасаг?.. Увесь пасаг?

— Увесь... каб адразу заплаціць за кантору.

— Ну дык, дарагая стрыечніца, шукайце вашага мужа на дарозе ў Бельгію.

Яна яшчэ не разумела.

— Вы кажаце... майго мужа? — прашаптала яна.

— Я кажу, што ён хапнуў ваш пасаг... і шукай-гукай.

Ёй не хапала паветра, яна шапнула:

— Значыць... значыць... ён прайдзісвет!

І, ледзь не самлеўшы ад хвалявання, яна ўпала на грудзі стрыечніку і загаласіла.

Каля іх пачалі спыняцца. Ён ціхенька падштурхнуў яе да сваіх дзвярэй і, трымаючы за талію, падняўся з ёй па лесвіцы, а калі здзіўленая пакаёўка адчыніла дзверы, загадаў:

— Сафі, збегайце ў рэстаран, вазьміце снеданне на дваіх. Сёння я не іду ў міністэрства.

Пераклад: Сяргей Мурашка 

Вязні

У лесе — ні гуку, толькі лёгкі шолах снегу, які падае на дрэвы. Ён ішоў ад самага паўдня — дробны мяккі сняжок, які пудрыў голле золкім мохам, нацярушваў на сухое лісце кустоўя лёгкія сярэбраныя каптурыкі, усцілаў сцяжынкі бясконцым пухкім белым дываном і згушчаў бязмежную цішу ляснога акіяна.

Каля леснічоўкі маладая жанчына з закасанымі рукавамі калола дровы на вялікім камені. Гэта была высокая, хударлявая, дужая дачка лясоў — леснікова дачка і леснікова жонка.

— Сёння мы адны, Бэрціна, ідзі лепей у хату, ноч на дварэ, а вакол, напэўна, бадзяюцца і прусы, і ваўкі, — данёсся з леснічоўкі голас.

Маладзіца вялікімі ўзмахамі сякеры расколвала пень, і яе стан пругка распростваўся пры кожным узмаху рук.

— Я ўжо накалола, мама. Зараз, зараз іду, не бойся, яшчэ відно, — адказала яна.

Потым яна занесла на кухню бярэмак сушняку і дроў, кінула яго каля прыпечка, зноў выйшла, зачыніла аканіцы — таўшчэзныя аканіцы з суцэльнага дубу, — а вяртаючыся, замкнула за сабою дзверы на цяжкую засоўку.

Яе маці, спярэшчаная маршчакамі старая, сядзела каля агню і прала; з гадамі яна стала палахлівая.

— Не люблю я, калі бацькі няма дома, — сказала яна. — Ад дзвюх кабет толку мала.

— Ну, я дык укладу на месцы і ваўка, і пруса, — адказала маладзіца.

І паказала вачыма на вялікую пістолю, што вісела на вушаку.

Яе мужа забралі ў армію на самым пачатку прускага нашэсця, і абедзве жанчыны засталіся толькі з бацькам, старым палясоўшчыкам Нікаля Пішонам, які наадрэз адмовіўся пакінуць сваё жытло і перабрацца ў горад.

Найбліжэйшым горадам быў Рэтэль — старажытная крэпасць, збудаваная на скале. Гараджане былі патрыётамі, яны вырашылі не здавацца захопнікам, замкнуцца ў сценах і па даўняй традыцыі горада з гонарам вытрымаць аблогу. Ужо двойчы — за Генрыхам IV і за Людовікам XIV — жыхары Рэтэля праславіліся гераічнай абаронай свайго паселішча. Яны і цяпер, ліха на іх, будуць змагацца гэтаксама, хіба спапяляць іх у родных сценах!

Яны закупілі гарматы і стрэльбы, узброілі апалчэнне, сфарміравалі роты і батальёны і цэлыя дні праводзілі вучэнні на пляцы.

Булачнікі, бакалейшчыкі, мяснікі, натарыусы, адвакаты, сталяры, кнігапрадаўцы, нават аптэкары — усе, па чарзе, у вызначаны час праходзілі страявыя заняткі пад камандай пана Лявіня, былога драгунскага унтэр-афіцэра, а цяпер уласніка галантарэйнай крамы: ужо ў адстаўцы ён ажаніўся з дачкою пана Равадана-старэйшага і атрымаў у спадчыну яго краму.

Ён набыў званне каменданта крэпасці і, калі ўся моладзь пайшла ў армію, стварыў апалчэнне з рэшты гараджан, якое ўзялося ўвішна рыхтавацца да абароны. Таўстуны хадзілі па вуліцы не інакш як трушком, каб растрэсці сала і збавіцца ад задышкі; нядужыя цягалі ўсялякі цяжар, каб умацаваліся мускулы.

Горад чакаў прусакоў. Але прусакі не паказваліся. І ўсё-такі яны былі недзе паблізу: ужо двойчы іх разведчыкі праточваліся праз лес ажно да сядзібы Нікаля Пішона, празванага Велягурам.

Стары палясоўшчык, жвавы, як ліс, прыбягаў у горад папярэдзіць пра гэта жыхароў. Тыя панаводзілі гарматы, але вораг не з'яўляўся.