Навелы

Мужчыны змоўклі. Бадзяга еў нетаропка, хоць і быў галодны, і кожны кус хлеба запіваў глытком сідру. Яго запалы твар быў скрозь у маршчынах, драпінах, і здавалася, што чалавек шмат пакутаваў. Нечакана Левек спытаўся:

— Як вас завуць?

Той, не падымаючы галавы, адказаў:

— Мяне завуць Мартэн.

Маці неяк дзіўна скаланулася. Яна ступіла крок, каб бліжэй разгледзець жабрака, і, апусціўшы рукі, з разяўленым ротам спынілася насупраць яго. Усе маўчалі.

Нарэшце Левек сказаў:

— Вы адсюль?

Ён адказаў:

— Я адсюль.

Ён усё ж падняў галаву, позіркі жанчыны і жабрака сустрэліся, спыніліся, змяшаліся, быццам зачапіліся адзін за адзін.

І раптам яна другім, ціхім трапяткім голасам прашаптала:

— Ці ты гэта, мужычок?

Ён вымавіў па складах:

— Гэта я.

Ён не кратаўся, усё жаваў свой хлеб. Левек хутчэй здзіўлена, чым усхвалявана прамармытаў:

— Гэта ты, Мартэн?

Той проста адказаў:

— Але, гэта я.

Другі муж спытаўся:

— Адкуль жа ты ўзяўся?

Першы загаварыў:

— З Афрыканскага берага. Мы наляцелі на плытнечу і пачалі тануць. Выратаваліся ўтрох: Пікар, Вацінэль і я. Нас схапілі дзікуны і трымалі дванаццаць гадоў. Пікар і Вацінэль загінулі. Нейкі ангельскі вандроўнік вызваліў мяне і давёз да Сэта. І вось я тут.

Мартэнава жонка заплакала, уткнуўшыся тварам у фартух.

Левек сказаў:

— Што ж нам цяпер рабіць?

Мартэн спытаўся:

— Ты яе муж?

Левек адказаў:

— Я!

Яны зірнулі адзін на аднаго і змоўклі. Мартэн абвёў вачыма дзяцей і кіўнуў на дзвюх дзяўчынак:

— Мае?

Левек адказаў:

— Твае.

Той не ўстаў, не пацалаваў іх, адно сказаў:

— Божа мой, якія вялікія!

Левек паўтарыў:

— Што ж нам рабіць?

Збянтэжаны Мартэн ведаў не лепш за яго. Урэшце ён вырашыў:

— Я зраблю, як ты захочаш. Я не хачу пакрыўдзіць цябе. Але гэта складана, бо ёсць хата. У мяне двое дзяцей, у цябе трое, у кожнага свае. Жонка? Ці то твая, ці то мая? Будзе, як скажаш, але хата — хата мая, бо гэта бацькаўшчына, у ёй я нарадзіўся, і ўсе паперы ў натарыуса.

А Мартэніха ўвесь час плакала, хаваючы ціхія слёзы ў блакітны прыпол. Абедзве вялікія дачкі падышлі бліжэй і трывожна пазіралі на свайго бацьку.

Ён паеў і сам спытаўся:

— Што нам рабіць?

Левек надумаўся:

— Трэба ісці да кюрэ, ён дарадзіць.

Мартэн падняўся, ступіў да жонкі, а тая кінулася яму на грудзі і загаласіла:

— Мужычок ты мой! Вярнуўся! Мартэн, мой бедны Мартэн вярнуўся!

І яна абхапіла яго рукамі, раптам наскрозь працятая подыхам мінулага, болем успамінаў пра свае дваццаць гадоў і іх першыя абдымкі.

Гэтак жа ўсхваляваны Мартэн цалаваў яе ў каптур. Абое малыя, пачуўшы матчын плач, разам завылі, а немаўля на руках у малодшай Мартэн запішчала пранізлівым, як разладжаная дудка, галаском.

Левек чакаў каля дзвярэй.

— Хадзем, — сказаў ён, — трэба парадкавацца.

Мартэн адпусціў жонку, а калі ён глядзеў на дачок, яна сказала:

— Пацалуйце вы хоць вашага татку.

Яны падышлі разам, без слёз, здзіўленыя, трохі спалоханыя. І ён кожную цмокнуў у шчаку смачным сялянскім пацалункам. Немаўля, зусім блізка ўбачыўшы чужога, так заплакала, што ледзь не зайшлося.

Мужчыны пайшлі з хаты.

Калі яны міналі «Карчму гандляроў», Левек прапанаваў:

— Ці не выпіць па шклянцы?

— Можна, — сказаў Мартэн.

Яны ўвайшлі, селі ў бязлюдным яшчэ шынку, і Левек крыкнуў:

— Гэй, Шыко, дзве гарэлкі, дыхтоўнай, Мартэн вярнуўся. Мартэн, маёй жонкі, ведаеш, Мартэн з «Дзвюх сясцёр», які быў прапаў.

І пузаты, сыты, з чырвоным тварам карчмар узяў адной рукой тры шклянкі, другой кварту, падышоў і спакойна спытаўся:

— Бач! Вярнуўся, Мартэн?

Мартэн адказаў:

— Вярнуўся.

Пераклад: Сяргей Мурашка 

Пасаг

Шлюб мэтра Сімона Лебрумана і панны Жаны Кардзье нікога не здзівіў. Мэтр Лебруман нядаўна купіў натарыяльную кантору пана Папіёна, і, ведама, патрэбны былі грошы, каб заплаціць; а панна Жана Кардзье мела трыста тысяч франкаў гатоўкаю — банкнотамі і чэкамі на просьбіта.

Мэтр Лебруман быў прыгожы хлопец. У ім была нейкая шыкоўнасць, шыкоўнасць, уласцівая натарыусу, шыкоўнасць, можа, трохі правінцыйная, але ўсё ж такі шыкоўнасць, што не часта сустрэнеш у Буціні-лё-Рэбур.

Панна Кардзье мела вабнасць і свежасць, вабнасць трохі сарамлівую і свежасць трохі пабляклую, але, увогуле, яна была пяшчотная і прынадная прыгажуня.

На вяселле збеглася паглядзець усё мястэчка. Усім спадабаліся маладыя, якія вярнуліся пасля царквы схаваць сваё шчасце пад шлюбны дах, вырашыўшы зрабіць кароценькую вандроўку ў Парыж пасля некалькіх дзён кахання.

Дні гэтыя былі чароўныя, бо мэтр Лебруман змог адразу надзіва спрытна, далікатна і ладна абыходзіцца з жонкай. Яго дэвіз стаў: Памаленьку — далей зойдзеш». Ён быў цярплівы і дзейны адначасова. Жонка ўсёй душой і адразу пакахала яго.

Праз чатыры дні пані Лебруман абагаўляла мужа. Яна больш не магла без яго, прагнула песціць, цалаваць яго, тузаць за рукі, бараду і г. д. Яна сядала яму на калені, бралася за вушы і казала: «Разяў роцік, заплюшч вочы». Ён даверліва падстаўляў рот, мружыў вочы і адчуваў даўгую салодкую бусю, ад якой яго праймалі дрыжыкі. А яму, яму таксама не хапала пяшчоты, вуснаў, рук, усяго сябе, каб цешыць жонку з ранку да вечара і з вечара да ранку.

***

Як толькі мінуў першы тыдзень, ён сказаў маладой жонцы: