Навелы

На далёкім канцы пры дарозе адзінока стаіць хата Мартэн-Левекаў. Гэта маленькая рыбацкая мазанка пад страхою з мяцёлкай блакітнага касачу на вільчыку. Да ганка прыткнуўся маленькі, з лапік, агарод, дзе расце цыбуля, некалькі качаноў капусты, пятрушка і цьмянец. Жываплот адгароджвае яго ад дарогі.

Мужчына цяпер у моры, а жанчына нацягнула на сцяне шырокую бурую сетку, падобную на вялізнае павуцінне, і цыруе вочкі. Каля веснічак у адкінутым назад і прыстаўленым більцам да плота плеценым крэсле сядзіць дзяўчынка чатырнаццаці гадоў і латае пералатаную бядняцкую бялізну. Другое дзяўчо, на год маладзейшае, гушкае на руках дзіця, якое яшчэ не ўмее ні хадзіць, ні гаварыць; а двое малых — двух і трох гадоў — сядзяць проста на зямлі носам у нос, грабуцца ў зямлі нязграбнымі ручкамі і кідаюцца адно аднаму ў твар пяском.

Усе маўчаць. Толькі немаўля не можа заснуць і ўсё кугакае. На акне дрэмле кот, а пад сцяною красуецца ляўконія, і над прыгожай купкай яе белых кветак зумкае мушыны рой.

Дзяўчынка, што шые каля веснічак, кліча:

— Матуля!

Маці адказвае:

— Чаго табе?

— Зноў ён.

Абедзве непакояцца ад самай раніцы, бо нейкі чалавек швэндаецца вакол хаты: стары чалавек падобны на жабрака. Яны заўважылі яго, калі хадзілі праводзіць бацьку на карабель. Ён сядзеў на краі рова насупраць іх дзвярэй. І калі яны вярнуліся з берага, ён усё сядзеў там і глядзеў на дом.

З выгляду ён быў хворы і вельмі гаротны. Чалавек не ўставаў з месца цэлую гадзіну, але, заўважыўшы, што да яго прыглядаюцца, як да злодзея, падняўся і, кульгаючы, пайшоў.

Але неўзабаве яго марудная і стомленая постаць паказалася другі раз, і ён зноў сеў, толькі крыху зводдаль, быццам сцерагчы іх.

Маці з дочкамі спалохаліся. Асабліва трывожылася маці, бо па натуры была палахлівая, а таксама ад таго, што яе муж Левек меўся вярнуцца толькі за поўнач.

Яе мужа звалі Левек, а яе — Мартэн, і іх ахрысцілі Мартэн-Левекамі. І вось чаму: першы раз яна выйшла за марака Мартэна, які штолета плаваў да Ньюфаўндленда лавіць траску.

За два гады жыцця яна нарадзіла дзяўчынку і шосты месяц хадзіла другою, калі мужаў карабель «Дзве сястры» — трохмачтавік з Дзьепа — недзе знік.

Ніхто больш ніколі не чуў пра яго, ніводзін марак, які ступіў на яго палубу, не вярнуўся, і ўсе палічылі, што ён загінуў.

Мартэнава жонка дзесяць гадоў чакала мужа і ў змаганні з галечай гадавала двое дзяцей. Аднойчы мясцовы рыбак Левек, які пасля смерці жонкі застаўся з сынам на руках, прапанаваў пажаніцца смелай і добрай жанчыне. Яны ўзялі шлюб, і за тры гады ў яе нарадзілася яшчэ двое дзяцей.

Жыццё іх было горкае і працавітае. Хлеб каштаваў дорага, а мяса было зусім рэдкім госцем у хаце. Парой, падчас зімовых шквалаў і навальніц, яны бралі пазыку ў пекара. Нягледзячы на ўсё, дзеці не хварэлі. Вяскоўцы казалі:

— Добрыя яны людзі, Мартэн-Левекі. Мартэн увішная гаспадыня, а над Левекам рыбака няма.

Дзяўчынка каля веснічак сказала:

— Мусіць, ён ведае нас. Можа, гэта які жабрак з Эпрэвіля ці Азбоска.

Але маці не магла памыліцца. Не, не, ён не тутэйшы!

Чалавек нібы аслупянеў, пільна ўглядаючыся на жытло Мартэн-Левекаў; Мартэн узлавалася, ад страху асмялела, схапіла рыдлёўку і выйшла на ганак.

— Што вы тут робіце? — крыкнула яна бадзягу.

Ён хрыпла адказаў:

— Сяджу і дыхаю паветрам! Я што, замінаю вам?

Яна сказала:

— А чаму гэта вы шпігуеце за маім домам?

Той азваўся:

— Я нікому не раблю зла. Хіба нельга пасядзець пры дарозе?

Жанчына не знайшла, што сказаць, і вярнулася ў хату.

Дзень доўга не канчаўся. Апоўдні мужчына знік, але а пятай зноў прыйшоў. Вечарам яго таксама не было.

Левек вярнуўся позна ўночы. Яму ўсё расказалі.

— Гэта нейкі прайдзісвет ці круцель, — заключыў ён. І спакойна лёг спаць, а жонка ўсё думала пра бадзягу, які так дзіўна прыглядаўся да яе.

Раніцай задзьмуў моцны вецер, выйсці ў мора не было як, і марак сеў памагаць жонцы ладзіць сеткі.

А дзевятай старэйшая дачка Мартэн, якая хадзіла па хлеб, прыбегла напалоханая і крыкнула:

— Мама, зноў ён!

Маці захвалявалася, збялела і сказала мужу:

— Пагавары з ім, Левек, хай не пільнуе нас, бо мне страшна.

І Левек, высокі марак з цагляным тварам у густой рыжай барадзе, з блакітнымі, у чорную крапінку вачыма і дужай, заўсёды захутанай шалікам шыяй — каб акрыцца ад марскога дажджу і ветру — спакойна выйшаў да валацугі.

Яны загаварылі.

Маці з дзецьмі трывожна і палахліва здалёк паглядала на іх.

Раптам незнаемы падняўся і разам з Левекам пайшоў да хаты.

Мартэн спалохана адступілася. Муж сказаў ёй:

— Дай яму хлеба і шклянку сідру. Ён не еў два дні.

Мужчыны, а следам за імі жанчына з дзецьмі ўвайшлі ў хату. Жабрак сеў і, схіліўшы галаву пад позіркамі сям'і, пачаў есці.

Маці стоячы ўглядалася ў яго, дзве дачкі Мартэн — адна з немаўлём на руках — прагна сачылі за кожным яго рухам, нават двое малых, што сядзелі ў попеле, кінулі гуляць з чорным чыгуном, каб паглядзець на чужынца.

Левек сеў у крэсла і спытаўся:

— Дык вы здалёк?

— З Сэта.

— Вось гэтак, пеша?

— Але, пеша. Як грошай Бог не даў, дык што ж.

— І куды ж гэта вы?

— Сюды.

— Ці ёсць тут у вас хто?

— Можа.