Навелы

Я прыйшла ў захапленне ад яго паводзін, і дзён колькі мне прыемна было ўяўляць, што мой каханак – чалавек высакародны і непахісны ў дружбе. Я зусім не думала, што дакоры сумлення з’ява трывалая. Мне здавалася, што, як толькі надарыцца зручны выпадак і мы будзем адны, ён паддасца жаданню абняць мяне, і, са свайго боку, вырашыла працягваць нашу сувязь. Аднак мінула некалькі тыдняў, і я пераканалася, што Бенар застаецца верным свайму слову. Ён заходзіў да нас толькі тады, калі быў цвёрда ўпэўнены, што застане дома майго мужа.

Чамусьці мне ўяўлялася, што яго сумленне будзе менш патрабавальным, калі я сама наладжу спатканне. Жак, чалавек вельмі даверлівы, дазволіў мне правесці некалькі дзён на беразе мора, і я прапанавала Бенару наведаць мяне там. Ён прыслаў мне мілае пісьмо, перапоўненае папрокамі: не трэба, пісаў ён, пазбаўляць яго сілы духу. Занадта вялікая гэта для яго спакуса, каб потым ён адважыўся патрабаваць ад мяне асцярожнасці і вытрымкі.

Я вярнулася з паездкі такая няшчасная, што муж, убачыўшы мой змучаны твар, усё ж зразумеў, што нейкая вельмі прыкрая падзея ўзрушыла і зламала мяне. Я плакала дзень і ноч, захварэла, гаварыла, што куплю рэвальвер. Жак трымаўся так тактоўна і далікатна, што нарэшце я прызналася яму ва ўсім, упрошваючы са слязьмі, каб ён даў мне развод.

Спачатку яго ахапілі гнеў і роспач. Пакутаваў страшэнна. Але, апытаўшы мяне ўсякімі спосабамі, пераканаўшыся, што Бенар са мною больш ні разу не бачыўся, ён аціх, утаймаваў свой боль і пачаў думаць толькі аба мне. Ён мне сказаў, што сам пагаворыць з Бенарам, і калі той жадае жыць са мной разам, то ён адступіць, сыдзе з дарогі, бо ён не з тых людзей, што трымаюць пры сабе жанчыну супроць яе волі. Нарэшце яго паводзіны і словы сталі такімі лагоднымі, што маглі задаволіць самую капрызную і чуллівую істоту.

Я, натуральна, не прысутнічала пры іх сустрэчы, але ведаю з выказванняў Жака і пісьма Бенара, што размова была надзвычай прыстойнай і прайшла, як гаварыў мой муж, «на самым высокім узроўні». Кожны з іх прапанаваў ахвяраваць сабой, знікнуць, без самагубства, вядома (паколькі, на іх думку, чалавек, нават у адчаі, можа заўсёды надаць свайму жыццю карысны і ўзвышаны кірунак), а пакінуўшы Францыю на пэўны тэрмін у залежнасці ад неабходнасці. Пасля доўгіх спрэчак, дзе кожны стараўся паказаць сваю незацікаўленасць, яны прыйшлі да вываду, што для мяне будзе лепш, калі я застануся з мужам. Так што выехаць павінен быў Бенар.

Пазней я даведалася, што, са згоды Жака, ён не пакінуў Парыж, а толькі стараўся не пападацца мне на вочы. I ўсё ж, нягледзячы на дабрату Жака, я вельмі няшчасная і часам думаю, што была б, можа, шчаслівейшая, сустрэўшыся з людзьмі звычайнымі, а не з героямі. А то часам кажу сама сабе, што ўсё гэта несправядліва, бо ніхто іншы як Бенар давёў мае сяброўскія пачуцці да кахання, парушыў спакой і раўнавагу маёй душы. Я, вядома, разумею, што чалавек не можа заўсёды трымацца за свой гонар, але, калі ён успамінае пра гонар надта позна ці ад пары да часу, жанчыне гэта прычыняе боль.

Завяшчанне

Замак Шардэйль быў куплены багатым прамыслоўцам, праз хваробу і старасць вымушаным шукаць сабе прытулку ў сельскай мясцовасці. Ва ўсім Перыгоры толькі гаварылі аб раскошы і гусце, з якімі быў рэстаўрыраваны гэты дом, пакінуты маркізам дэ Шардэйлем больш за сто гадоў таму назад. Асабліва цудоўным, казалі, быў сад. Архітэктар і мастак, спецыяльна прыехаўшы з Парыжа, перагарадзілі нізіну Лу, каб стварыць там штучнае возера і зрабіць з Шардэйля другі Версаль.

Прыгожыя сады рэдкасць у гэтай беднай правінцыі, дзе большасць памешчыкаў бралі прыклад з Савіньякаў, што свой парк аддалі пад агароды. Чуткі пра кветнікі Шардэйля дайшлі да Брыва, Перыге і нават да Бардо, абуджаючы агульную цікавасць. Аднак, калі, пасля года работ, новыя гаспадары прыехалі і пасяліліся ў замку, гасцей і наведвальнікаў з’явілася значна менш, чым можна было чакаць. Справа ў тым, што перыгорцы не ходзяць да навасёлаў, не праверыўшы, што гэта за людзі, і ніхто пакуль што не ведаў, што за асоба мадам Бернан.

На выгляд ёй было гадоў пад трыццаць пяць, а яе мужу самае меншае шэсцьдзесят пяць. Яна была даволі прыгожая і, жывучы нават тут у глушы, мяняла плацці тры разы на дзень. Суседзям-памешчыкам гэта здавалася празмерным, і многія думалі, што яна не жонка Бернана, а яго палюбоўніца. Калі мадам дэ Ла Гішардзі, грамадская апякунка гэтага краю, якая, хоць і жыла пасля вайны ў правінцыі, дасканала ведала свой Парыж, пацвердзіла, што мадам Бернан ёсць менавіта мадам Бернан і што родам яна са скромнай, прыстойнай буржуазнай сям’і, суседзі-памешчыкі згадзіліся з яе версіяй, бо ніхто на гэту тэму не адважваўся пярэчыць жанчыне аўтарытэтнай і добра інфармаванай. Аднак усё ж у некаторых дамах гняздзілася ўпотай эратычная думка, што хоць мадам Бернан і завецца мадам Бернан, але яна адна з тых настырных каханак, якім са спазненнем удаецца выйсці замуж.