Навелы

– Гэта толькі чарнавы накід, Бертран… Але я хачу, каб вы паслухалі і самы канец: «Не шкадуйце ні аб чым. Так ці іначай, мая сцежка абрываецца, я ніколі не імкнуўся дажыць да старасці. Аднясіцеся да гэтай падзеі, як я, проста і шчыра. Вас яшчэ будуць любіць, Ізабела; вы заслугоўваеце, каб вас любілі. Даруйце, што я не змог зрабіць вас шчаслівай. Мабыць, я не створаны для шлюбу, але прыхільнасць мая да вас была самая праўдзівая. Безумоўна, калі б абставіны дазволілі мне застацца жывым, я прывязваўся б да вас усё мацней і мацней. I яшчэ адно апошняе слова: калі Беатрыса вернецца, адна ці з Сальвіяці, сустрэньце яе сардэчна, і тады…»

– Дайце мне гэту паперку… Няўжо я сапраўды напісаў такое глупства?

– А то хто ж? Вы, сваёй рукою, Бертран…

– Неяк дзіўна… Клянуся, ніяк не магу прыпомніць, каб нейкі вар’ят ва мне сцвярджаў: «Я ніколі не імкнуўся дажыць да старасці». Бачыце, дарагая Ізабела, вось я… На парозе гэтай самай старасці.

– Не задаволены жыццём?

– Наадварот. Шчаслівы тым, што старэю каля вас.

– Гэта даказвае, Бертран, што не трэба паміраць ад любві і адчайвацца, калі ў іншых удача.

– Вы думаеце, Ізабела, што ў галіне пачуццяў канкрэтныя прыклады з’яўляюцца доказам? Тут усё магчыма. Ваша актыўнасць перад Беатрысай дала станоўчыя вынікі, але ж яна магла і праваліцца, магла мяне забіць.

– У такіх справах нельга без рызыкі, і вось вы са мной… жывы і здаровы… Але ж вы не сказалі, як мне цяпер трымацца з гэтай мілай дамай?..

– Чаго яна хоча?

– Пабачыцца з намі… Ну, паабедаць разам ці паснедаць… Урэшце, як вы пажадаеце.

– Завядзе гаворку пра сваё вандраванне вакол свету. Сурабая… Анкор… Ганалулу… Нуда страшэнная… Не запрашайце… Знайдзіце апраўданне…

– Гэта немагчыма, Бертран; яна палічыць мяне злапамятнай. Зрэшты, гэта мяне нават пацяшае.

– Якая вам прыемнасць сустракацца з жанчынай, што, як вы гаворыце, вас так доўга мучыла?

– Прыемна пасля цяжкай дарогі адчуць сябе на цвёрдай зямлі… З’яўленне Беатрысы, нагадаўшы мінулыя трывогі, дазволіць мне глыбей пазнаць радасць цяперашняга майго дабрабыту… I потым, яна вельмі прыгожая, гэта ваша сяброўка.

– Вы яе ненавідзелі.

– Я яе ненавідзела, калі яна была з вамі, спакушала вас, прабавала мяне адхіліць. Цяпер я магу спакойна прызнацца, што яна жанчына сімпатычная. I ў вас нядрэнны густ… Знаходжу ў гэтым нават асалоду.

– Ізабела, вы ж ведаеце, што зараз я заняты, што я вельмі стомлены і марнаваць час, слухаючы пустую балбатню, мне не выпадае. Не прымушайце мяне.

– Слушныя словы. Больш ніякіх гасцей. Але на гэты раз, Бертран, зрабіце выключэнне. Дазвольце ёй наведаць нас.

– Вы ж не скажаце, Ізабела, што гэта дзеля вас, каб вам дагадзіць, павінен я прыняць мадам дэ Сольж?..

– Якраз гэта я і кажу. Вы згодны?.. Ну і цудоўна.

Гонар

– Ёсць у людзей, – сказала яна, – пачуццё гонару, якое я паважаю, але не заўсёды магу зразумець.

Калі я выйшла замуж, Жак пазнаёміў мяне з Бенарам, сваім лепшым другам. Спачатку я знаходзіла яго грубым, рэзкім, і ён мне не падабаўся. Спатрэбілася некалькі месяцаў, пакуль я да яго прывыкла. Потым мы зблізіліся, і быў ён для мяне, як родны брат. Аднаго разу вечарам выехалі мы з дому ўсе трое, і ў машыне ён сядзеў даволі доўга побач са мной, і я адчула, што і яму і мне гэта прыемна. 3 таго дня ён стаў трымацца са мной іначай. Зрабіўся далікатным, паслужлівым, потым пачаў заглядаць мне ў вочы.

Я нічога яму не гаварыла, не давала нават намёку, каб ён мог падумаць, што я яго кахаю. Наколькі магчыма, рабіла выгляд, што яго палкія залёты прымаю не больш як праяўленне сяброўства. Нарэшце, калі мой муж адправіўся ў падарожжа, ён пачаў наведваць мяне кожны вечар. Гаварыў, што ён вельмі няшчасны, што я першая жанчына, якую ён пакахаў па-сапраўднаму, што ён гатовы пакончыць з сабой, і аднойчы, выйшаўшы ад мяне, ледзь не кінуўся ў Сену. Ён здаўся мне такім сумным, такім шчырым, што мяне агарнула спагада, і я стала яго каханкай. Я не любіла яго ў гэты момант, я толькі баялася, каб ён сапраўды не рашыўся на самагубства. Але як толькі ён стаў маім, я прывязалася да яго ўсёй душой.

Тыдні праз два муж вярнуўся. Я сама здзівілася той смеласці, з якой расказвала яму пра дамашнія падзеі ў яго адсутнасці. Ён нічога не падазраваў, і ўсё было б добра, каб Бенара тым часам не пачало мучыць сумленне. Ён мне сказаў, што яго ахапіў жах; ён зразумеў, што здрадзіў другу і не можа далей так жыць, гонар не дазваляе яму паціскаць руку мужа, застаючыся каханкам яго жонкі. Я параіла яму не сустракацца з Жакам, ён адказаў, што не можа, што разрыў між імі будзе яўным сведчаннем вінаватасці і гонар не прымірыцца з ашуканствам.

Ён выказаў пажаданне застацца па-ранейшаму маім другам і забыць тое, што між намі здарылася.