Nobiles, Magnates, Praefecti, Primoresque et Consiliarii omnes Chlopos se, id est abjectissimos et vilissimos servos magni Ducis fatentur, et bona sua omnia mobilia et immobilia, quae proprie possident, non sui sed magni Ducis esse dicunt.
Ut autem equester ordo a magno Duce, sic etiam plebejus civilisque a Nobilibus et Magnatibus gravissime premitur, colonorum, enim bona et civium, militum et Nobilium praedae exposita sunt, et per contemptum nigri homines, sive Christiani communiter appellantur.
Sex dies coloni in septimana dominis suis labroant, septimo vero dies privato labori conceditur, neque hi strenue laborant nisi bene verberati. Habent autem a dominis suis certos attributos agros et prata, ex quibus vivunt, tributaque annua solvunt.
Artifices secundum praescriptum parvo laborem suum vendunt. Cumque annonae caritas in precium concedit, tunc artifices exiliori tenujorique in pretio sunt, adeo ut vix panem ipsum pro labore unius diei (quamvis strenuo) acquirere possint.
Cives quoque et mercatores gravissimis et intolerabilibus tributis, et exactionibus adinventitiis onerantur, quas hic recensere longum esset: Quod si magnus Dux aliquem mercatorum argenti aurive paulo ditiorem a delatoribus (quorum plena curia est) resciverit, tunc eum sibi praesentari jubet, et crimine falso commentito dicit, delatum est ad nos tuum sceleste facinus, ideo ut criminosus punieris, si autem accusatus obtestaretur se innocenter accusatum, tum Magnus Dux respondere solet: anima testium, qui te accusaverunt sciat, mea vero nihil refert. Confestim ergo jussu Principis arripitur, et tamdiu verberatur, donec praescriptam summam monetae argenteae magno Duci numeret.
Est autem hic mos apud Moscovitas receptus, quo omnes debitores, qui alienum aes conflaverunt, non habentes unde creditoribus suis redderent, ex legis praescripto in locum certum et publicum, ad id ordinatum
ОБ ОБЫЧАЯХ И НРАВАХ московитов
ГЛАВА IV
Все московиты или русские довольствуются более состоянием рабским, чем свободным, выдающимся блюстителем которого они считают собственного государя. Ведь все они без различия, к какому бы сословию ни принадлежали, находятся в тяжелейшей зависимости (при этом личное достоинство ни во что не ставится), о чем будет сказано ниже, при описании деяний нынешнего государя.
Дворяне, бояре, военачальники, духовенство и чиновники — все считают себя холопами, то есть презреннейшими и ничтожнейшими слугами великого князя, и признают, что все их движимое и недвижимое имущество, которым они лично владеют, принадлежит не им, а великому князю.
Как военное сословие жестоко подавляется великим князем, так простонародье и горожане — дворянами и боярами. Имущество поселян и горожан, которые пренебрежительно называются черными людьми или крестьянами, становится добычей военных и дворян.
Шесть дней в неделю поселяне работают на своих хозяев, лишь седьмой остается для личного труда, и работают они плохо, если их не секут как следует. От хозяев они получают определенный земельный надел и пастбища, благодаря которым могут существовать, и платят ежегодные подати.
Труд ремесленников обычно оплачивается дешево. Когда же возрастает стоимость хлеба, ремесленники зарабатывают так мало, что труд целого дня (даже при самой старательной работе) не может окупить достаточного количества хлеба.
Горожане и купцы обременены невыносимо тяжелыми податями и выдуманными взысканиями, перечислять которые здесь было бы долго. Если великий князь узнает от доносчиков (которыми полон княжеский дворец), что кто-нибудь из купцов побогаче золотом или серебром, то приказывает ему явиться к себе и, используя ложный донос, заявляет, что, мол, узнали мы о твоем злом умысле, поэтому ты будешь наказан как человек неблагонамеренный; если же оклеветанный клялся, что он оклеветан безвинно, то великий князь обычно отвечал: про то пусть ведают свидетели, которые тебя обвинили, я же ничего не знаю. И вот его тотчас хватают по приказу государя и до тех пор истязают, пока он не отсчитает князю назначенную сумму, серебряной монетой.
Принят у московитов такой обычай: всех, кто обременен долгами, но заплатить кредиторам не может, по предписанию закона приводят в определенное общественное место, назначенное для этого; и там ducuntur, ibique a servis Praetorianis flagris baculisque per suras et erura pedum, graviter absque ulla misericordia ceduntur, tam diu donec undecunque accipiendum sit, creditoribus sua reddere cogantur, quod si solvendo non sufficerent, tunc verberibus multoties exagitati creditoribus secundum valorem debiti servire coguntur.
In hunc quoque locum omnes coram magno Duce, per contumeliam accusati ducuntur, et si ditiores fuerint, cujuscunque conditionis, tamdiu verberantur, donec imperatam pecuniam (quamvis unquam debitam) magno Duci solvant.
Omnes communiter servos emptos aut captivos habere solent, quos morituri frequenter manumittunt. Illi tamen continuo servituti assueti, aliis dominis pecunia accepta in servitutem se vendunt.