Отчаяние (на каз.яз.)

Жоар скері Тркістанды аланнан кейін, Орта жзді ханы білммбет ордасы ш жзді тйіскен жері — Теліклді тсына кшкен. Баянаулы жаынан келген Бгенбай мен Бар жырау Араны біраз жігітімен осы арада, хан ордасыны жанында болатын. Бл кез жоарлармен лкен рыса бармай, уа жорытарда итжыыс тсіп, екі жаты арасы бір мезет ару кшінен крі, тіл уатына кшкен ша. Трлі-трлі келісім сздер, ділетті, ділетсіз бітімдер жріп жатан. Дл осы кндері білммбет ордасына кенет бір суы хабар жеткен. алден Церенні анмар інісі Лоло-Доржи, алден Церенні келісімінсіз, зіні бес мы олымен Сырды тменгі етегіндегі білайыр хан- а арайтын араалпа пен Тама, Табын руларыны біраз аулын аямай шауыпты. Соысты алашы кезіндегідей, лгі ауылдарды клін ккке шырып, бар малын айдап кетіпті. Кп адамын ырып, іске татитын ыз, бозбала, слу йел, арулы жігіттерін Хиуадаы к мен л сататын базара кетіп бара жатыр деген хабар жетті. білммбет шаптыран барлаушылар брін растап айтан. Жне олар «Жоарды олы екі блініпті. ш мыы ыруар малды айдап, здеріні ордасы тран Ілеге арай айтыпты. Ал Лоло-Доржиды зі екі мы сыпайымен сан жетпейтін ттынды матап Хиуаа беттепті. Ттындарды ішінде Тама еліне серуенге келіп жатан білайырды туан арындасы Саыпжамал бике де бар екен» деген хабар келді.

Орда маындаы батырлар, жауынгерлер дрліге алан. Алдаспандарын айрап, найзаларын штап, Хиуа базарына айдалып бара жатан араалпа, аза бауырларын тарып алма боп, жорыа дайындала бастаан. Сол дрліккенні бірі Арадан бес жз сарбазбен келген Бгенбай батыр еді. Біра білайырды лкен Ордадан блініп кеткеніне риза емес білммбет Кіші жз ханыны арындасы Саыпжамалды да кдікке сатылуа айдалып бара жат- анын естігенде, ішінен «шо-шо» айтып, олын бір-а сермеді: «Шабылан жрт білайырдікі. Кшті болса адамдарын зі алып алсын» деген. Даурыан жауынгерлер су сепкендей тез басылды.

білайырды бл кезде сонау Жайы бойында жорыта жргенінен хабардар Бгенбай ана ызуын баса алмаан, «білайыр лгіре алмайды, Хиуа жолына біз жаынбыз!» деп Бгенбай хана келіп, жорыа шыуын тінген. Біра білайыра кпелі хан кнбеген. Ашуа мінген Бгенбай зіні бес жз жігітіне ата онуа бйыран.

Сонымен Бгенбай олындаы аз скермен, бір тбені бауырында, зінен лдеайда кп жауыны жолын тосып жатты. Кп кешікпей-а алыстан талмаусырап бір айылы н естілді. Жауынгерлер тына алды. Кп дауыс осылып бір зарлы н айтып келеді.

«ара тауды басынан кш келеді,

Кшкен сайын бір тайла бос келеді.

н жотау трізді. Шерлі жректен шыан ащы запырандай. Бкіл халыты айысы осы бір кси айтылатын леге сыйып кеткендей, адамны жрегін тырнап кетіп барады. Бл нді кзінен жасы парлаан, елінен, жерінен айрыл- ан кп йел осылып айтанда жаныды ояра жер таппайсы. Жар тасалап жатан жігіттерді стін ауыр зіл басып, жары дние арауытып кеткендей болды. Жігіттер тістеніп, аруларыны сабын ыса тсті.

Блар жатан жер тере шаталды, зыннан-за созылан тау арасы еді. Иреледеген кш жолы осы тау арасынан тіп, алдындаы жазы алаа шыады. Одан рмен арай майт, таыр дала басталады.

Кп кешікпей бір ойнаудан салт атты крінді де, біртіндеп кбейе бастады. Енді сай ішін аптаан адам, кіренген н жауып кетті. ан сасыан талай рысты басынан ткізген Бгенбай да кз алдындаы мына кріністен жаны тршігіп, бармаын тістей берді.

Топты алдында кміс ер-тоымды нардай ара айыр мінген, басында азандай ара дулыасы, стінде кк темір сауыты бар, ара мртын лаына апарып орап ойан, Лоло-Доржиды зі келе жатыр. Сырт бейнесіні зі-а бл ноянны аншалы анмар екенін крсеткендей. Оны соынан жолды екі ернеуін ала, кіле кк найзалы, шойын шопарлы, ат стіне оба тастай боп шккен жоар басыншылары. Ортада зыннан-за созылан ттындар. Шаштары тлымдалынып жлынан ыздар, жала ая, жала бас йелдер, кейбіреуі жас нресте бпесін аралап алан, ал айсыбіреуі аяын жаа ана апыл-тапыл басан баласын жетектеп зер келеді. Бларды дл ортасында зын ыл аранмен маталан кешегі жайса, жасы жігіттер. Киімдері жыр- тылан, денелері жарааттанып ісінген, стері ан-ан. Шыан кз, жлынан ла… Осы смды крініске осыла нан срап жылаан жас баланы ащы даусы, «ой-ойлап» жалынан анасыны кбір-сыбыры, жре алмай иналан ауру, жаралы жандарды ыыл-сыылы, оларды ботаан, балааттаан, зірк-зірк еткен жоар нояндарыны аарлы айайлары тмандай ттаса келіп, тау арасын бір смды рейлі нге толтырып жіберді.

… арындастан айрылан жаман екен,

ара кзден млтілдеп жас келеді».

Жылау-сытау арасынан аспана зер алытап ктерілген жаралы стай, кініш-айыа толы кйікті н талып жетеді.

— Сорлы халым-ай! — деп бір жас жауынгер екілдеп жылап жіберді.

— Сабыр ет, жігітім! — деді Бгенбай брылмастан тістене. — азір олар сыбааларын алады.

Бгенбай бл араны зі тадаан. Жоар скері сонау алаа шыа бере тиіспек.

Шбыран топ те бергенде, бір жастау йел жол шетіне шыып, емшектегі баласын ндатай бастады. Бны крген егезердей ара ноян жара оналы келе жатан ара стай йелге таяй берді. Кенет кк найзасын жар еткізіп жерде жатан нрестені найзасыны шыменен іліп алып, жолды шетіне арай латырды. йелді жан даусы шыып шар ете алды. Нресте латыран тыматай, аспана далбадай ктеріліп, алы бтаны арасына барып тсті.