Отчаяние (на каз.яз.)

йтсе де мырсадай аптаан алы ол алашы арынымен Ташкентті, Самарантты алды. Енді Бхарды зін оршады. Бетпе-бет ашы майдана шыуа кші жетпейтінін сезген Жармхаммед хан Бхар шаарыны ескі бекінісіне кіріп алып, арсылы крсетті.

Осындай бірін-бірі адыан рыс жиырма кнге созылды. Сйткенше шілдені сарша тамыз ыстыы келді. Сол жылы жаз, Мауреннахр жерінде те ысты болды. Тбеден кйдірген кн мен кнгей жатан аырап соан аыза желден, онсыз да шбі шамалы Бхарды жері кйген йадай таыра айналды. Кнні ыстыынан ара жерді зі шатынап жарыла бастады. Тебінге йренген азаы жылы абыралары ырсиып, зер жретін халге жетті. Аыры екі жз жылды ішінде жат жерде соысып, баса елді амалын алып йренбеген, аза, ырыз, йыр сыпайлары, бл соысты здеріне тіпті керек емес екенін енді тсініп, ккілдей бастады. Оны стіне кнні ыстытыынан скер арасында іш ауру пайда болды. Енді аза сыпайлары Бхарды алудан грі, здеріні елі алан теріскей жаа телміре арауды шыарды. Баяы ия айтан кйге жетті. Туекел хан Бхар маындаы елді немі талап, осыншама скерді оректендіруді исыны болмайтынын ып, амал жо кейін шегінуге бйры берді. аза скері Самаранта келіп бекінді. Бл кезде Хиуадан алы скермен Жармхаммед ханны інісі Баимхаммед слтан келіп, Бхар скеріне осылды. Енді екі жаты кші тедесіп алды. Бірде бхарлытар, бірде тркістандытар жеіп, Самарант тбіндегі айас бір айа созылды. Осындай бір тнгі рыста Туекел хан атты жараланды. Кні кйіп тран Мауреннахр жерінде жаз бойы соысып бден ждеген аза скері амалсыз Самарантты тастап, Ташкентке келіп бекінді. Бл арада да рыс саябырлаан жо.

Туекел ханны халі иындай тсті. Жарыны ауыр жаралы екенін естісімен, бір топ нкерімен Аторын ханым да жетті.

Кшті кезінде серік болан одатастары енді мны жалыз тастап кетті. «Жалан дос клеке трізді, кн ашыта жанынан алмайды, аспанды блт торласа асыда болмайды» дегенні не екенін Туекел енді тсінді. Сонда ана барып ол зіне ермей алан аза батырларын есіне алды. Дегендеріне кнбегеніне кінді. Бл кезде Бхар скері Ташкентті тастай етіп оршап болан. Тркістана баратын е соы жол да зілген. Ал Туекел ханны жанында е сенімді достары мен Аторын ана алды. Ісік уыты бкіл денесіне жайылып бара жатан Туекел, кенет жастытан басын ктерді.

— Бл не шу? — деді ол елегзи.

— Жау скері біз тран бекініске атой салып жатыр.

Бхарды алы скері аланы алып болып, Туекел хан мен оны серіктері бекінген е аыры оранды шабуа шыан-ды. оранны таа биік емес абыраларына баспалдатар ойып, стіне ктерілуге тырысып жатан. Жау кей жеріні абыраларын бза бастаан. Ат стіндегі рыса йренген аза жауынгерлері енді жаяу соысуа мжбр болды. Бл олара жеіл тимеді. Жеуге айналан жау скері хан жатан сарайа жаындай берді. Сырттаы шу дей тсті.

— Не болды? Не боп алды? — деді есі бір кіріп, бір шыып жатан Туекел хан.

Дл осы стте есік сарт етіп шаласынан ашылды да, йге егезердей бір батыр кіріп келді. сті ша басан ан-ан.

— Біз сені кеткелі келдік, — деді кірген кісі.

Сйдеді де батыр жігіт жерге сыл етіп лап кетті.

Орнынан сйретіле трып, Туекел жігітті бетіндегі шынжыр торды ашты. ия батыр екен.

— Сені алып кетуге келдік, — деді ол кезеріп кеткен ернін зер имылдатып, — жат жерден тезірек кетуі керек…

— Баса елге тиме, з басыа зі жетесі деп еді, ия батыр, айтаны келді, — деді Туекел. Сосын ол да ия батырды стіне лап тсті. Дл осы стте ия батыр да аыры рет ышынып, демін бір алды да, о дниеге жре берді.

Сйтіп бір кні, бір мезетте туан екі батыр бір кнде, бір мезетте о дниеге сапар шекті. Слтан тымынан шыан Туекел артына алты йелі мен сегіз баласын алдырды. Иран, трік, орыс дебиеттерінде Туекел хан деген айбарлы атын алдырды. Ал сол ханмен бірге мір срген, лдан шыан ия батыр, елі-жері шін немі жорыта жріп, елуден асанша бл дниені рахатын кре алмай кетті.

Осындай мыдаан белгісіз батырларды арасында аза елі сан жанталаста жеіп шыып, асырлар бойы зін аман сатап келді…

аза жерінен Тя батыр мен Кіші жзден шыан Жолымбет батыр бас- арып келген алы ол жетісімен, Бхар скері сл кейін шегінді. Енді рыс брынысынан да ыза тсті. Есім слтан аланы кнгей жаына, джек слтан — теріскей тсына шапты. была жаындаы алы, Шанышылы секілді руларды скерін Трсынмхаммед мір басарды. Бекіністі е ауіпті жаы кншыысы еді. Бл тсты Жолымбет батыр орады. Шабарман енді бл батырды да жараланан хабарын келді. Осы себептен аланы кншыысына Тя батыра шабуа тура келді. Хан ордасы кншыыс жатаы майданда болатын. Кімде-кім осы майданды басарса, сол жалпы скерді олбасшысы саналуа тиісті еді.

азаты іргелі руларынан шыан батырлар мен Шыыс рпаынан тараан слтандар Туекел ханны ия пен Тяты мы басы еткеніне іштей наразы еді. рине, дл азір блар Тяты айтанына баына оймаулары да ммкін. Бны тсінген Аторын, еріні сауытын кие бастады.

Атына оналы жатан Тя йден бір жас батырды жгіре шыып, Туекелді Тебілкгіне асыа мінгеніне та алды.

— Тя батыр, мен де сізбен бірге барамын, — деді лгі жас батыр.