Отчаяние (на каз.яз.)

Кіші жзді ханы бл молдамен бір мы жеті жз жиырма алтыншы жылы араалпа жерінде кездесті. Осы кездесуден кейін білайыр: «Еділ алматары трізді бізді де арамаыыза алыыз» деп а патшаа хат жазып, ойбаар Кбек лын бас етіп таы елшілер аттандырды. Бл елшілерге: «айтседер де патша азамнан башрт жері мен Жайы зеніні ортасында кшіп жруге жне Россия алаларына барып сауда-сатты істеуге рсат алуа тырысыдар», — деп тапсыран. Біра шыыс жаында лі бден бекініп болмаан Россия патшалыы, аза елін арамаына алса, Жоар онтайшысымен брыны арым-атынасын бзуы ммкін екенін еске стап, то етер жауабын трлі сылтаумен соза берді. Россия патшалыыны олтыына кірген Еділ алматары мен башрт еліні «мртын балта кеспей отыранын» крген білайыр Россия патшалыына «араматарыа ал» деп, лсін-лсін хат жазып, елшілер жіберуді оймады. Аырында аза еліні зіне баынышты бо- луынан тек пайда тсетінін ан, Бірінші Петр патшадан кейін таа отыран Анна Иоанновна білайыр ханны бір мы жеті жз отызыншы жылы нау- рызды сегізі кні «оранды» істеуін тінген аазына жауап ретінде, ыр- ыз-айса жртын арамаына аландыын білдіріп, бір мы жеті жз отыз бірінші жылы февральды он тоызыншы кні указ шыарды. Бл указды бір мы жеті жз отыз бірінші жылы октябрьді бесі кні Ырыздаы білайыр Ордасына Сырты Істер коллегиясыны тіл машыы — аударушысы Мрза Тевкелев кеп тапсырды. Россия патшасы Кіші жзді з ол астына аланын естіп, лы жзді атынан одар би, Тле би, Сатай батыр, Бла батыр ол ойан, «бізді де ол астыыза алыыз» деп Анна Иоанновнаа жазылан тінішті Петербурга ангелді батыр алып келген. Сйтіп, аза елі мен Россия жртшылыыны арасындаы жаа дуір басталды.

йтсе де білайыра берілген указдан кейін де аза еліні Россия патшалыымен арым-атынасы бірден жнделіп кете алмады. Башрт пен Еділ алматарыны шабуылы да тыйылмады. Ханны Россияа ара сйемек боланына риза емес азаты зге слтандары, сіресе, білайырды ба кндес астары оны саясатына кедергі жасап, кіжіне тсті. Осындай амшысын білегенні бірі Бара слтан еді.

Жоарыдай жадай туан кезде, патшаны зі «миллион сома дейін шыын шыарса да, аза жерін Россияа зады трде баындыруды жолын тап» деп бйры берген Тевкелев айтадан білайыр ордасына аттанды. Бл хабарды «зынла» Кіші жз ханыны Ордасына тез-а жеткізді. Сол кні-а білайыр Тевкелевпен кездесу амына кірісті. Е алдымен зегілес батырлары мен зіне арсы жаты ойларын білгісі кеп, Бараа, Бгенбайа, Тайман- а, бір тайпаны асаалы — биі Бгенбайа ат шаптырды. Бгенбайдан згесі хабар аланнан кейін, кп кешікпей хан ордасына жетті. Бгенбай мен Тайман жайшылытаы з серіктерімен келсе, Бара слтан жептуір арулы олмен хан ордасына кеп тсті. Жне неге екені белгісіз, зіні ежелгі асы, ан майданда сан атысан алден Церенні елшісі Церен-Доржиды ерте келіпті.

Бл бір мы жеті жз отыз тртінші жылы еді. білайыр Ордасы бгінгі онысы Ырыз зеніні жаасында. азір хан ордасында бірнеше адам отыр: анжыалы Бгенбай, оны арсы алдында Шекті руыны аты-шулы батыры Тайман. Блардан жоарыра, білайырды о жаында Найманны слтаны Бара… Жрт оны айсарлыы, ержректігі шін Ккжал Бара атаан. Ханны сол жа бйірінде, Бгенбайдан жоарыра, Жоар ханы алден Церенні елшісі, ара тндей тнерген Церен-Доржи…

Бгенбайды кзі лдеалай Таймана тсіп кетіп еді, ткен бір жайлар есіне келді.

Онда бл екеуі де ылшылдаан жас жігіт еді.

Сол жылдары анжыалы руы араткел мен Керекуді тйіскен тсындаы Ерейментау, оржынкл, Акл, оянды-ойтас, Шаша деген жерлерді жайлайтын-ды. Ал Шекті руы А Жайыа ятын Жем зеніні бойында кшіп жретін. Жазы аыза, ысты келіп, ысы атты болар жылы екі ел бірдей Сырды амысты жаасына арай жылысатын. Осындай анжыалы, Шекті рулары дария жаасында бастары осылан жылы лан-асыр бір лкен той болан. оырат руынан шыан ататы бай саудагер исан жалыз лын сндетке отырызан. Осы тойда Арадан келген Бгенбай мен Шектіні жас жолбарысы Тайман атты керісіп алан. Содан бері екі аиыты бетпе-бет шырасып отыраны осы. Ел басына кн туанда жеке басты кикілжіі естерінен шыып кеткен-ді.

Кнні аыза ыстыына арамай, тіркестіре тігілген хан ордасы — а боз йді есіктері тгел жабы. Жайшылыта жел сосын деп тріп оятын іргелері де тсіріліп ойылан. Он екі анат а боз йде осы бесеуінен баса есік алдында жалааш ылыштарын кеуделеріне таяй стаан, егезердей ос кзетші мен сырлы тегенедегі сары ымызды сапырып отыран, ханны он сегіз жасар кенже лы Ералыдан баса ешкім жо. Хан, сір, кенжесі мен есік алдындаы кзетшілеріне сенетін болар, онатарымен сыр жасырмай еркін сйлесіп отыр.

— И, білайыр хан! — деп егезердей ара ср Бара слтан, шы лаына дейін жетіп тран, білеудей ара мртын саусаымен сылап ойды. — Алыса ат шаптырып, бізді неге шаырып отыраныды ішім сезеді. атын патша бізді елге Теуіпкелді айта жіберсе, бдан ш жыл брыны «арамаыа кірдім» деген сені сзі жеткіліксіз боланы ой… — Ол білайыра мысылдай арады. аза жерінде — Тевкелевті «Теуіпкел» деп атап кеткендіктен, оны кім туралы сйлеп отыранын брі де тсінді.

— Болжауы дп трізді… Мырзаны айта жіберуіне араанда бір мені удем йел патша азама жеткіліксіз боланы ха… Біра, — білайыр сол жаында отыран Церен-Доржиа кзіні иыын аударды да тына алды.

— И, айта бер, не «біраы» бар?