Отчаяние (на каз.яз.)

йдегі жрт тегіс еле етті. Кееске шаырылан кісілерді жас млшері, дрежелері де р трлі еді. Бріні де денелеріні стінен сп-суы боп жылан жоралап ткендей жан тршігер бір сезім билеп кетті. «Атабан шбырындыны» анды уаиасын лі ешайсысы да мытан жо-ты. Тек о жолы жоар скері аза даласыны кнгей жаын шапса, енді міне Орта жзді негізгі онысы Сарыараны шетіне кеп тр.

Канси лгеннен кейін таа отыранына он сегіз жыл толан ытай бодыханы Цзянь-Лун Жоара деген ытай саясатын лі де згертпеген. Солтстік пен кнбатыса арай сырытып, шрайлы жерлерін басып алумен болан. арсы келген ойрат жасатарын, басым кшпен, бірін алдырмай ырып отыран. Ол кндегі ытай скері кшпелі ел — Жоар хандыыны скерінен, соыс нері трысынан араанда, анарлым кшті еді.

Россия империясыны ол астына кірген Орта жзді жеріне алден Церен шабуыла шыуды ойласымен-а, Жоарды анмар нояндарына Цзинь-Лун олдан келер жрдемін аямаан. ару-жараын да, азы-тлігін де берді. Аузынан жырып, крішіне дейін ткті.

рине, мндайда бодыхан зіні алтынын да аяан жо. Жоарды анды ол тмендерін алаан жаына жмсай білетін нояндарды кбін алтынымен сатып алан. Сол себепті де жоар скері орыс бекіністерімен атар жатан Орта жз жеріне арай бет бран.

Жоар онтайшысыны осылай дайындалып жатанын, Ертісті бергі жаын жайлаан Уа — Керей тайпасыны батырлары да айтып келді. алден Церенні енді тек ыайлы кезді ктіп отыраны млім болды. рине, алден Церен Орта жзге білммбеттен грі Абылай ыпалыны кшті екенін біледі. Егер шу дегеннен аза скеріні кйрей бастаанын крсе, Абылай амалсыз мені жаыма шыады деп ойлады ол. Абылайды Жоар жаына шыуы — жеіспен те. Егер Орта жз Жоар жаына шыса орыс алаларыны іргесі ашылады. ытай саясатшыларыны да кздегені осы.

Абылай бл мжіліске досын да, асын да шаырып отыр. сіресе Жоармен кршілес руларды йгілі адамдары тегіс хабарланан. тте, Батыр Баян келмей жатыр. Слтанды азыра ренжіткен осы.

Абылай жаа ана бастаан сзін енді жалай берем дегенде, сырттан дабырласан дауыстар шыты.

— Бар жырау келді!

— лы жырау аттан тсіп жатыр!

— Араны ардагерін арсы алайы!

— ош келіпсіз, Арынны майталманы!

Сйткенше болан жо, бір топ адаммен ордаа Бар жырауды зі де кіріп келді.

Бл зын бойлы, апсаай денелі, ат жаты, шоша саалды, ошар тмсы, еселі кісі еді. Руы Баянауыл тірегін жайлаан Алтынторы — аржас. кесі аламан батыр шешен кісі болан. Алпыс жасында халыны туелсіздігін ораан Бгенбай, абанбай секілді батырларды ерлігін кп жырлаан йгілі жырау. Бл кезде халы «кмекей улие» деп атап кеткен.

Мжілісте келелі мселе сз болалы тран со, Бар жырауды Абылай дейі шаыран.

Бар кіріп келгенде, Абылай зі трегеліп, о жаынан орын берді. Жырау бір арааннан-а йде кптен бері бастары осылмай жрген адамдарды жиналанын байап, жзі жадырап сала берді.

— Арсыдар ма, жарындарым?

— Барсы ба, Арынны аиыы!

— Бармын, арысым… Сен той жасаалы жатыр деген со, ой салалы шыып едім. Брын Баян мен Ккшені арасы жаын-а еді…

— Енді алыстап кетіп пе, Бар аа?

— Жо, жаын. Біра жаын болса да алыс. Ортаа салан орыс бекіністерін ораыта жремін деп кешеуілдеп алдым. Ат-тон айыбым бар. Жырымды аласы ба, лде шерімді аласы ба?

Абылай езу тартты. Адуын жырауды «ортадаы орыс бекіністерін ораытып» деген сзінен-а сезіктеніп, гімені бтен жаа брысы келді.

— «Жырыыз» бен «шеріізді» естіп, ат-тон айыпты біз тлеп жрмесек нетсін, — деді кліп, — сол ат-тон айыбымды берместен брын, баса бір тінішім бар.

— Трені арадан тініші болмас, кініші болар. Шамам келсе кіндірмейін, арысым айта ой.

— Тнде тс крдім. Табытта жатыр екенмін. Басыма ілінген ш жзді жалауын ш тобыр жрт жлып кеткелі тр. Табытымны бір бйірінде арыстан, екінші бйірінде айдаар отыр. Ая жаымда бір топ рім-бтаым. Улиден тараан бір рпаым маан ран оып жатыр. асымымнан рбіген бір тентегім олына анжарын стап мені орап тр. Ал мен ліп жатсам да, екі бйірімде отыран арыстан мен айдаара кезек арап, мыналардан алай тылам деп жанталасудамын. Осы тсімді жорып берші, Бар аа?

Бар тнжырап біраз отырды. й іші де тына алды. лден уаытта барып жырау:

— Тс жору — тлкі аулаумен те, кейде ізіне дл тсесі, кейде шет кетесі, сйтсе де жорып крейін…

— Сйлеіз, кмекей улие…

— ырыа келмей табытта жатса — мірі за болады екен. Басыа жалау тігіліп, оан ш бірдей топ таласып жатса, ш жзге хан болады екенсі. Біра хан атына ие болса да, халыа ие бола алмайды екенсі. Сен лген кні шеуі ш жаа ыдырап кетеді екен. Табытта жатып, екі бйірідегі арыс- тан мен айдаардан алай ашып тылам деп орыса, ле-лгенше еліні екі бйірінде тран екі мемлекетке жалтатаумен теді екенсі… Ал ая жаыда тран рім-бтаыны ішінен бірі ран оып, бірі анжар айраса, Улиді рпаынан шыан бір тымы атын аазда, ал асымнан туан бір бала атаын майданда алдырады екен.

Абылай ндемеді.

— ндемей алды ой, слтаным. Шешуім намады ма?

— Бір рпаым атын аазда, екінші рпаым атаын майданда алдырады екен. Сонда мен зім айда аламын?..

— Басыа ш жалау боса тігілді ме? Ісіді ел натса ш жзді жрегінде аласы!