Отчаяние (на каз.яз.)

Абылайды абаы жадырап сала берді. аза: «еркекті аылы ырытан бастап толады, алпыстан бастап солады» дейді. Абылай азір ырытан жаа асып барады. Тсін жорыан сыншы жырау оны тпкі сырын дрыс болжады. Абылай — аза елін лы елдер атарында кргісі келді, хан болса сол лы елге хан болуды арман етті. Сондытан да ана жылы ттында жатан Абылайа алден Церен: «Дниеде не жаман?» деп сраанда, ол: «Дниеде аз аса баауыл, аз елге хан болан жаман» деп жауап берген.

Абылай — білайыр да, білммбет те, Бара та, Нралы да емес еді. Ол бл кезде кп нрсені тсінгенді. зіні р рекетін сол тстаы кшпелі ел ксеміні олынан келетін ммкіндігіне арай ратын. Ал тек дай алдында ана жауапкер Бар жырау болса, кнде згеріп жатан дние айшылыын кріп, «дние шіркін айда бара жатыр?» деген аздаан кмнда болатын. Сйері кк шалыны толынданып, жпар иісі аыан азаты жасыл даласы, тілегі — халыны амы.

Бар жырау немі асынан тастамайтын араай домбырасын олына алды. ла кйіне келтіріп, біраз шертіп отырды да, алыстан кркіреп келе жатан жауар блттай, уені обалжыан бір термені бастап кетті.

«Ай заман, заман-ай,

Тсті мынау тман-ай,

Істі брі кмн-ай

Осылай ол бір толап алды да, рмен арай нсерлете жнелді. Жырау салынып жатан бекіністер мен аза еліні болашаын толады.

Ол р сз шумаын латыран сайын, алпыста емес, жиырма беске жаа шыан жас жігіттей ызулана тсті. азаты ксем лдарынан, сіресе, Абылайдан ел амын ойлауды талап етті.

Жырау толауы отырандара нады ма, жрт енді домбыраны аысымен бірге имылдап, ызулана «Уа, пле!» деп осыла теселді.

Жырау бір мезет ел жайын емес, тек з басыны амын ойлаан хандарды сге келіп, кенет сзін бітірді де, олындаы домбырасын ашулана есікке арай латырып жіберді. Шабыттанан шатаы жырауды мндай детіне аны есік алдында тран атосшы жігіт домбыраны жерге тсірмей аып алды.

Бар жырау Абылайа тйіле арады.

— Бар сенгеніміз сенсі, Абылай! О жаыдаы тиытан тыламын деп, сол жаыдаы шыырауа лап кетіп жрме. Шршітті ызарынан орып, орыс патшасыны олтыына кірдім деп ант-су ішті. Ммкін, бны дрыс та шыар… Дегенмен, «кппен кеесіп пішкен тон келте болмас», жртымен аылдас.

Абылай нсіз тыдап отыр. аза даласы азір лкен обалжу стінде…

Орынбор генерал-губернаторы Неплюев Ор, Елек, Жайы бойларында орыс бекіністерін салып, аза жерін отарлау саясатын ола алса, Сібір генерал-губернаторы князь Гагарин де одан кейін алмаан. Ол бір мы жеті жз он шінші жылды зінде-а Бірінші Петр патшаа Ертіс бойына бекіністер салуды ммкіншілігі барын айтып хат жазан. Осыдан кейін бір мы жеті жз он сегізінші жылы Семей бекінісі, бір мы жеті жз жиырмасыншы жылы скемен бекіністері салынан. Бдан екі-ш жыл ткеннен кейін орыс солдаттары Ккшетау маын иемденіп, жиырмасыншы-отызыншы жылдары Амола, Баянауыл, араралы бекіністері трызылан. Бл бекіністерді бріне солдаттар келініп, Россияны шалай ткпірінен кшіп келген шаруалара жер беріп, енді бл араны біржолата оныс ете бастаан. Ал Смеке хан айтыс болан бір мы жеті жз отыз жетінші жылдан бастап, патша кіметі Амола мен Ккшетау арасына жол жргізіп, бекеттер салуа кіріскен. Бан он мыа таяу орыс жмыскерін сонау орталы Россиядан кеп тккен. Бл жол Ккшетауды тау- лы алаптарыны бойын уалай он жыл ішінде зер біткен. рине аза жеріні бл «блісінде» шонжарлар з пайын жібермеген. Жерлеріне жер осып ал- ан. Сйтіп, аза кедейі иянатты орыс генерал-губернаторымен бірге з би, слтандарынан да крген. атар оныстануа мжбр болан аза, орыс кедейлері мірді ауырлыын да, азабын да бірге тарта бастады. Осы иындыта туан бауырмалды атынас аыры екеуін бірдей апарып Пугачев ереуіліне осты. ділетсіздікке кнгісі келмеген аза аулына патша бекінісі мен хан ордасынан ел жылатан «крі ылыш» жасаы шыып трды. Біра алы халы дл бгін ыайлы саатын ктіп, Ертісті ары бетінде аза жерін шапалы алден Церенні жиырма мы скері транын білмейтін. Бар ары жеріні тарылып, малыны азайып бара жатаны. Жырау толауы да осыны айтады, халы та сол шін оны сзін ойлана тыдайды.

Ал халы кйзелісін з кзімен кріп отыран, ел амын ойлайды деген Абылайды кп ісі Бар жырауа тсініксіз еді. білммбет хана еріп, бір мы жеті жз ырыншы жылы, алден Церенге ттын болар алдында, Орынбор аласына барып, олдарына ран алып, «ол астыыза кірдік» деп патшаа ант беруі, содан кейін алден Церенні ттынынан айтып келісімен, арасында бір ай тпей, Абылай слтанны Неплюевке немере аасы Жолбарысты жіберіп «Россияа арсылы крсетпей, онымен сауда-сатты жргізуге бармыз» деп хат жазып бас июі — арт жырауды ойа шомдыран. Бл аз бол- андай, Абылай бір мы жеті жз ыры бесінші жылы Тобыл губернаторы А. М. Сухаревке «йсін руын да патша азамны ол астына алуларыызды сраймын» деп хат жолдаан. Бір мы жеті жз елуінші жылдары Абылай аза жеріне салынан орыс алаларыны жрмекелеріне зі атынаса бастаан. Ал Бара слтан білайыр ханды лтіргеннен кейін, оны орауды орнына, Кіші жзді ханыны азасына иналып, Бара слтанды «жауыз» деп, Орынбор кімдері білайырды балалары Нралы, Айшуа, Ералылармен кбірек аылдасып труын тініп Неплюевке таы хат жіберген. Осыны брі аза халыны амын ойлаан жырауа зірге тсініксіз жйттер.