Отчаяние (на каз.яз.)

— алы ол шршіттерді де тежеп отырады, — деді Абылай, — оан билеріні де тубасын мыттырмайды. Естуімше, Ерден мен Нрбота билер Ташкент тбіне кп лашкарларын шоырлап жатан крінеді… Келер жаза дейін біз дайын труымыз керек. Ет бзылса тз себесі, тз бзылса не себесі? Жау жаадан аланда кермек татып не табасы? апылыста жинала оюа, жер шалай.

ш жзді «игі жасылары» Абылайды бл сынысын зер дегенде абылдады. йткені Абылайды ол астында мндай скерді болуы айда апарып соатынын олар жасы тсінетін еді.

…Кеес бітісімен жрт елді-еліне тарады. Е алдымен жері алыс Кіші жзді сарбаздары з мекендеріне беттеді. Содан кейін лы жзді батырларын, Орта жзді де Торай, Ырыз, Баянауыл секілді алыстан келген жасатарын оныс- тарына айтарып болып, Абылай енді зіні арамаындаы Арын жігіттерімен Ккшетауа сапар шегуге дайындала бастады. Блар жреміз деп ата оналы транда, ордаа ос атты шабарман келді. Ол білммбет ханны алдына кеп тізе бкті.

— Хан ием, Лепсі зеніні бойындаы он мы й Садыр ндижан тірегіндегі аайындарына кшпек боп жатыр!

— Неге? андай себебі бар? — деді Абылай даусы аттыра шыып.

Наймана жататын Садыр руы ытай басып алан брыны жоар тайпасыны жерімен шектес тратын. Шабарман Абылайа брылды.

— Есі барда еліді тап дейді Тасболат батыр. «Атабан шбырындыда» алмаа жем боландай, бл Садыр енді ытайа жем бола алмайды дейді.

— Лепсіге жеткен ытай, ндижана жете алмайды деп ойлай ма екен.

— Онысын білмедім. оан жаынан кісі келіпті. Сендерді ытай ртпаса, Арын ртады деп, Нрбота би кісі жіберіп азырып жатан крінеді.

— Арын ртаны алай?

— білммбет ханды да, Абылай слтанды да Арын еліні адамдары дейді.

— Сондай сзге Тасболат батыр ла ойды ма?

— ла оймаса кшер ме еді? Жайшылыта салматы Абылай кйіп кетті.

— Солай де! Арындаы шін менен алма болса, крсетейін мен Садыра Абылайды сойылын! — Ол есік алдында тран нкерді біреуіне, — шаыр Бгенбай мен Сырымбетті. онсын ата алы олымен! — деп бйырды.

Ордада баанадан бері ндемей отыран Бар жырау:

— Сабыр ет, слтан, — деді. — Ел кйінсе де ер кйінбес болар. Бір жаы ытайдан, ала берді сендерден орыан Садырды шапанда не таппасы? ол жіберуді ажеті болмас, он жігіт осып бер, ол тыран Найманмен зім барып сйлесейін. Кнбесе амал жо, сойылыды сосын олданарсы.

— Жырау дрыс айтады. — деді білммбет хан. — оан жеріне бір шаыраты да жіберуге болмайды.

Бар жырау асына он жігіт ертіп, оан хандыына кшкелі жатан, Лепсі зеніні Балаша ятын саасында отыран он мы йлі Садыр руына жріп кетті.

Найман тайпасыны бір тармаы Садыр руы «Атабан шбырындыдан» брын Талас пен Арыс зендеріні арасындаы аратау ойнауында кшіп жретін. улиеатаа таяу Келтеара арыы, Брындай зеніні ары жаындаы шащы ойнауы бларды келіп-кетімді онысы. Брындай зеніні бойында «Садыр-Мрде» деп аталан жер — бл руды аталары ойылан зират еді. Сыр бойыны бір уашылы жылы осы руды ататы батыры Жмарт зіні арамаындаы тоыз аулымен кшіп, жайлауа Арын руыны ата мекен жері Арынаты тауларына барады. Арындар бан ана лытауды жайлаан Бааналы туыстарыа кшідер деп, жер бермейді. Кшпен лытауды бергі ойнауына уып салады. Ашу стінде Жмарт батыр Арын жасаыны батыры Амырзаны лтіреді. Содан кейін Араа кшуін ойып, енді Брындай зеніні бойындаы лкен тра, Кіші тра деген кіші-гірім тауларды ыс ыстауы етіп, жаз улие етегіндегі Талас зеніні шрайлы ойнауын жайлайды.

«Атабан шбырындыда» алма олынан тоыз баласымен Жмарт батыр леді. ыры мы йді он бес мы шаыраы шбырып, ндижан жеріне тіп кетеді, ал алан он мыы Лепсі зеніні бойындаы жоар Алатауыны ойнауына кшеді. Сйтіп жргенде, Жмартты лдеалай тірі алан Тасболат деген баласы ер жетеді. Енді ке орнына, мнда алан он мы шаыра Садыра сол ие болады. Тарбаатайдан ытай скері тсіп келе жатан дегенді естісе де, ол Абылай жинаан ола осылмаан. Бір кезде кесіне Арынны жер бермегенін кек ттып, зін азырып келген Ерден мен Нрбота биді елшісіні сзіне еріп, ндижана кшпек болады. Бл хабарды кршілес отыран — Тобыты руыны шабарманы келген.

Серіктерімен Бар жырау Тасболат батырды аулына жеткен кезде, кн бесіндіге таяп алып еді. Ел тйелерін омдап, йлерін жыып, кшкелі жат-ан-ды. Битке кпелеп тонын ота салан Тасболата ашуланан Бар жырау аттан тспей, жанындаы серіктерімен батырды йіні сыртынан кеп, крі домбырасын аып-аып жіберіп, айайа басып еді.

«Садыр, айда барасы,

Сарысуды кбелеп?

Сен ашса да мен ойман

Арымаым жебелеп.

Енді алдынан шыайын

ар, жабырдай себелеп,

Амырзамды лтірді

А сойылмен тбелеп.

Уа, сен танымай кетіп барасы?

Мен Арын деген арыспын,

Азуы кере арыспын.

Сен бзау терісі шншіксі,

Мен гіз терісі талыспын.

Абылай алдында сен бітсе

дандалы таныспын.

Абылай алдында бітпесе, —

Атасын білмес алыспын, —

деп Бар жырау, кшпе деп аыл айтуды орнына Садыр олынан лген еріні нын сзге тиек етіп, жырын ызарлы нмен тотатты.

й сыртында келіп тран ш жзге млім Бар жырау екенін біліп, лі де болса кшерін де, кшпесін де шеше алмай, йін жыпай отыран Тасболат сырта шыты. Барды н срап келгені жай сылтау екенін рине, б да ты. Жырауды олтытап аттан тсірді, йіне алып кіріп, ошеметтеп крпе тсеп, трге отырызды. Амандасып боланнан кейін, Бар жырау:

— Жарыным, бл ай кшу? — деді лі де сабасына тсе алмай.