Отчаяние (на каз.яз.)

Міне, тізесіне тізесі тие отыран, кексе тартып алан Бгенбай, оан таяу Еменлі мен Жабай батыр, одан рі ыпша Дербіслі мен Мадай, Дулат Бкей, Алтайды абас атаны Сегірбай, Уатан шыан Сары батыр… Бріні де даы жер жарады. Содарынан ерген топтары да кп. Ешайсысы Абылай берген бйрыа арсы шыан емес.

Егер Абылай «кейін шегін» демесе, осылар шршітті жеіп, оны табаныны астында жатан Шыыс Тркістанны біраз елін ртар ма еді, айтер еді? Бкіл ш жз болып ата онуа зір. Біра Шыыс Тркістан елі Ара мен Сыр бойындаы бауырларынан жрдем ктіп отыранда, Абылай з скеріне «кейін айт» деді. йткені болаша «лкен Орда» ханына шршітпен азір соысу тиімсіз болды. Хана тиімсіз дние, бкіл аза даласына тиімсіз болып саналуа тиіс.

Басындаы алпаын мылау атып тсірген кні Абылайды Алтынемелдегі ордасында екі бейшара друішті болып шыанын осы отыран адамдарды бірде-бірі білген жо, Друіштер кзетшілер арылы Абылайа, жалыз ана иероглифы бар, кміс теге крсетті. Слтан друіштерді ордаа кіргізуді бйырды. Ордаа кірген друіштерді бірі стіндегі шапанын шешіп, басындаы слдесін тартанда, Абылайды денесі мздап кеткен.

Слтан жас кезінде алден Церенні олында ттында жатанда, Таш- кентке осы ксе друіш екі рет келген. Ткаппар, адуынды алден Церенні басын иіп бнымен ілтипатпен сйлесіп отыранын Абылай з кзімен крген. Соынан, осы кзі ірідеп кеткен ксе шал лы Жоарияны рып кетуіне себеп болан еді…

А ордадаы гіме заа созылмады, арт друіш есегіне мініп, белгісіз жаа рып кетісіменен, Абылай Алтынемелден Ккше теізге дейін шегінуге бйыран. Ертеіне а бура да Ккше теізге арай шккен…

И, Абылай сол кні-а осы жолды алаан Алтынемелде шршітті жеу болаша «лкен Орда» ханына тиімсіз крінді. ытай жаынан ауіп азайды десе-а осы отыран тре, билер баса нге басатыны ха… Жау шабуылы алыстаса-а боланы, саясатшыл, ызыл еш ділмрлар райсысы з лысын бліп алма боп, шарт жгініп сзге кіріседі, Мытылары сойылына да жол беруге тырысады… Онда ш жзді басын осып, «лкен Ордаа» баынан ел болуы адыра алады… Ал шршіт грзісі аза еліні басына тніп транда, Абылай да кшті. Мндай жадайда «лкен Ордаа» хан болуы айдан аны. Сонда барып ол Алтынемелге айта оралады… Оан дейін Абылай з кшін жоалтпай, орау асырдай бны лігін ктіп отыран оан билері Ерден мен Нрботаа жонын крсетіп ойып, орыс арыстаны мен ытай айдаарыны арасында ебін тауып жре трады. Екі жа бірдей сені зіне тартысы келіп трса, туелсіздігіді сатау шін, саан одан тымды жадай жо. Россияны ол астына кіруді ол лдеашан шешкен. Ал кей істе ытай бодыханына да баынышты екенін мойындаудан енді оны ештеесі де кетпейді… Абылайды іздеп келген шал бдан артыты зірге тілеген де жо.

Жо, бл ірі кзді крі шршітті ары ойын тсінбейтін Абылай милау емес. Мыстан шршіт азаты¦ ш жзін бірдей жоар ан жосыына шыратпа. Жоар лігіне тойынан шршіт айдаары лі тоын басан жо. Сонау Хуанхэ, Янцзи зендеріні бойынан ытай шаруасын айдап келіп, оларды Жоарды тып-типыл боп кйген жртына орналастыраннан кейін, араны айта ашылады. Ол таы жаа жемтігін іздей бастайды. Сонда ол жалмауыз аузын ашып, таы да аза даласына арай жылжиды. Сол уаытта аза еліне з даласына салуа рсат еткен орыс бекіністері де керек болады.

Оан дейін Абылай з жолынан таймайды. Бл жол иын жол, біра тиімді жол. Тбі Абылайды ш жзді алтын таына жеткізетін жол. Кімде-кім осы стаан жолына бгет болысы келсе, з обалы зіне, ондайларды басын Абылай алдаспанмен аып тсіріп отырады. Осы йдегі асйегі бар, ара сйегі бар, ешайсысы Абылайды ойлаан ойына бгет болмауа тиіс. йтпесе… йтпесе блар да Батыр Баянны кебіне душар болады. Абылай оны жау шебіне тегін алдыран жо, йткені Алтынемелден бны неге шегініп бара жатанын Батыр Баянны тсініп аланы Абылайа да аян еді.

…Ханны «Таана» кеесі бл жолы деттегі дстрден тыс, згеше бас- талды. Баса асаал, билер сйлеп болып, білммбет хан енді кезекті «маймене» аз дауысты азыбекке бере бергенде, сзуарлыы жо, сабырлы Бгенбай батыр баандай екі олын алдына созды.

— Уа, тасыр хан, — деді ол деттегісіндей ттыа сйлеп — бгін ш жзді бетке шыар жасылары жиналып алан екен, осы кеесте мені Абылай слтана оятын бір сраым бар.

— Сйле, Бгенбай батыр!

Бгенбай амшысын алдына тастай салды да, енді Абылайа брылды.

— Шршіт кгенінде ан жылап жатан Шыыс Тркістандаы бауырларымызды таруа біз неге аттанбады, Абылай слтан? Соан жауап берші.

Он екі анат орда іші тына алды. лден уаытта Абылайды оыр даусы естілді.

— Шыыс Тркістандаы елді бас ктергенін мен білген жопын! — деді, адамны менінен тетін ткір кзін жалт еткізіп.

«Бл хабарды е алдымен сен естуге тиіс емес пе еді?» дегенді ркім іштерінен ойласа да, батылдары барып сырта шыара алмады.

«Таана» кеесінде аза елі ытаймен соыспайтын боп шешілді. Келісім сз жргізгелі ытайды ресми елшілері келгенін білммбет ханны зі хабарлады. Біра, білммбет ханны айтып отыраны — Абылай слтанны ойы екеніне де жрт шек келтірмеді. Шршітпен келісім сзді басталуына арамай кктем шыа ш жзді жігіттерінен лкен ол жинау керек деген хан тжырымы да Абылайдан шыып отыраны белгілі еді.