Палескі дыярыуш дывізіі Серакоўскага

Афіцэр прыкінуў, што добра мець правадніка, які ведае сцежкі ў дрыгве. Тым больш, што патрулі хадзілі толькі па дарогах, а няблага прайсціся і ўглыб – выкурыць бандытаў ці дэзерціраў.

– А вось ён выйшаў, – кінуў хлопчык на дзверы. – Дзядзечка жаўнер, толькі знайдзіце татачку… Зялёныя людзі таксама яго шукалі з ружжамі, але вас больш, чым іх.

– Каташ, затрымай чалавека, прапануй грошы, – афіцэр адправіў аднаго з жаўнераў. – Калі пабачым гэтага твайго Старога – падстрэлім яго, не хвалюйся, малы… Але сам разумееш – балота вялізнае, ён можа хавацца дзе заўгодна. І даўно яго «зялёныя» людзі шукалі?..

Малы ўзгадваў, калі гэта было – два ці тры тыдні таму. Афіцэр задумліва гладзіў кубак вялікім пальцам – нешта яму не падабалася. Зялёныя людзі… Дрыгва… Патрулі сюды даходзілі, але гэта было нядаўна. Зялёныя…

– Малы, а што гэта былі за людзі?

– Дзядзька казаў, што жаўнеры таксама. І галоўны ў іх такі высокі, з жалезкай з птушкай.

– Такой? – афіцэр дастаў польскую манету з арлом.

– Такой. Але ў той дзве галавы было…

– Курва!

Афіцэр падскочыў з месца і кінуўся да дзвярэй. Зялёныя жаўнеры з двухгаловым арлом – рука сама выхапіла шаблю. На вуліцу. Ён шукаў вачыма жаўнера, які пайшоў наймаць правадыра. Ні яго, ні вусатага шляхціча не было.

– Да ружжа! Дзе Каташ? – перапалохаў вайскоўцаў афіцэр.

– З’ехаў з правадыром да вёскі, пане. Хутка вернуцца. – супакоіў жаўнер.

– На коней! «Правадыр» – маскаль, – заскочыў у сядло ён.

Дзесяць чалавек паімчаліся па дарозе. Паміж дрэваў. Падымаючы пыл. Да двух постацяў наперадзе было крокаў з тысячу. Адзін вершнік павярнуўся назад. Афіцэр біў каня шабляй плазам. Сем соцень крокаў. Вершнік выцягнуў пістолю і прыставіў да другой постаці ў сінім мундзіры. Стрэл…

Коні рваліся наперад – дзесяць за адным.

26 ліпеня 1794 года

Драўляная хата добра ўрасла ў глебу, ці, лепш сказаць, у дрыгву. Сцяжынка да дзвярэй блішчэла заімшэлымі валунамі – вельмі проста паслізнуцца. Ганак ля хаты таксама абкладзены камянямі, бо знаходзіўся ніжэй за зялёную паверхню. Да сцяны прычэплены ланцуг, другі канец якога знікаў у будцы, што стаяла побач. Туман адыходзіў.

Янка крочыў па брукаванцы да будынка.

– Ква! Ква! Ква! – гукнулі з будкі.

Улан спыніўся. Не, ён не баяўся жывёлы, што вартавала хату, але падыходзіць бліжэй без запрашэння гаспадара – дрэнны тон. Дзверы рыпуча адчыніліся, і на ганак падняўся мужчына, не, нават мужык з пышнай барадой.

– Дзень добры, пане гаспадар, – Янка пакланіўся.

Насамрэч ён не быў упэўнены, што зараз дзень, а не раніца ці вечар – неба было роўнага шэрага колеру, больш светлае злева. Але захад там ці ўсход, выявіць было цяжка – мох расце паўсюль.

– Яшчэ адзін… Цішэй ты, рапуха, – гаспадар пнуў нагой будку. – Праходзь у хату, няма чаго на дварэ стаяць.

Адзіны пакой пах сухой травой і мокрай раніцай. Цэнтр займаў вялізны кацёл, у якім булькатала фіялетава-чырвоная вадкасць. Паўсюль, як гэта бывае ў добрай хаце ведзьмы, віселі скруткі траваў, цыбулін, ягад, карэньчыкаў ды лісткоў.

– Давай адразу адкажу на звычайныя пытанні: я – ведзьма; гэта – чароўны кацёл; праклён, лекі, яды, зёлкі – па добрай цане. А цяпер кажы, што патрэбна.

– Але як вы можаце быць ведзьмай? Ведзьмы – гэта ж жанчыны…

– Гэта сексізм, хлопча.

– Што? – акругліў вочы Янка.

– Сексі… Хм… Дыскрымінацыя па полу. Несправядлівасць, карацей. Вядзьмар, знахар ці чарадзей – гэта розныя прафесіі. Адзін змагаецца з нячысцікамі, другі лякуе, трэці карыстаецца чароўнымі рэчамі. Ды і ёсць у іх фемініты… жаночыя адпаведнікі. Не забівай галаву, хлопча. Ты адкуль? Дай пагляджу на цябе, – мужык-ведзьма абышоў улана. – Хм… Бачыцца, што хутка трэці падзел… Не, пакуль не трэба ведаць табе. Ты, мабыць, прагрэсіўны чалавек? Чытаць умееш? Сялян не сячэш? Ну вось, значыцца, і пра фемінітывы зразумееш, спадзяюся. А цяпер распавядзі, аб чым думаў учора, што зараз ты тут.

Янка збіраў думкі ў клубок, каб потым спрабаваць разблытаць яго. Ён не мог узгадаць, як апынуўся на брукаванай сцежцы ў глыбокім лесе, бо яшчэ нядаўна яго полк стаяў ля вёскі.

– Я не памятаю… На нас напалі ваўкі. Мы біліся, потым ішлі… Памятаю цырульніка, які рэзаў руку, – улан выцягваў успаміны з клубка.

– Значыцца, не імкнуўся сюды трапіць? Хм… неўсвядомлены ўсвядомлены снавід, цікава. Цырульнік, кажаш? Пакажы дзе.

Янка закатаў рукаў, але скура была цэлая – ані ўкусу. Гаспадар чароўнай хаты прыклаў да рукі ўлана карэнне хрэну. Спачатку цеплыня напоўніла пальцы і далонь. Але праз імгненне мурашы зграямі пабеглі ад пляча да пазногцяў – быццам ударыўся локцем.

– Цікава, не цягнецца сюды, застаецца там… Ваўкі, кажаш? Як разумею, табе патрэбна назад?

– Так, пане. Я зараз у войску, і мяне, мабыць, ужо шукаюць. Калі я пайду па брукаванцы – хутка выйду да Пазорава?

– Не, так яно не працуе, хлопча. Чакай.

Ведзьма набраў кубак вадкасці з кацялка і кінуў у яго некалькі блакітных ягад. Кубак зашыпеў. Кавалак грушы, два лісты палыну і шыпулька сасны. Вадкасць выплюнула некалькі іскраў і зрабілася мутна-ружовай. Гаспадар і Янка стаялі на ганку (як яны там апынуліся – Янка ізноў не памятаў).