Палескі дыярыуш дывізіі Серакоўскага

– Ага, Лешак Збруя забіты, сем параненых… Патрачаны порах, зламаныя дзіды… І гэта не на маскалёў, а пад час маршу. Я б на месцы палкоўніка нас больш ніколі ў бой не пушчаў.

Яны ехалі па лясной дарозе, шэрагамі, з карабінамі ў руках. Наперадзе крочыў пануры харунжы.

– Слухай, Янка, цябе за тыдзень два разы ваўкі пакусалі.

Схадзі ў касцёл, мо паспавядайся?

25 ліпеня 1794 года

Ён ляжаў на падлозе. Рука бяссільна і бессэнсоўна сціскала шаблю, а вочы з пасінелага твару глядзелі на столь, не разумеючы – за што? Грудзі перарывіста ўздымаліся пад парванай кашуляй. Яго абступілі сябры.

– Чаму ён?

– Першымі сыходзяць заўсёды лепшыя…

– Вынесіце гэтую п’янь на вуліцу ды з калодзежа вадой абкаціце, – падвяла вынік карчмарка.

Яны паднялі свайго непрытомнага сябра, і за ледзяной працэсіяй зачыніліся дзверы. Карчма «Выгода» жыла сваім звычайным жыццём: тут пілі, елі, спявалі, абдымаліся, танчылі, гулялі, сябравалі, страчвалі грошы і прытомнасць, ізноў пілі. Габрэйка Дзіна, што трымала шынок і пакоі пасля смерці мужа, разносіла піва гасцям, падкідвала дровы ў печ і чаравала над гаршкамі. Наведвальнікаў сёння было няшмат: вандроўнікі, адзін гандляр, што расклаў свае тавары на адным са сталоў, ды некалькі мясцовых шляхцічаў, якія зажадалі выпіць халоднага піва ў спякотную пятніцу. Дзверы адчыніліся, і ў шынок зайшлі жаўнеры. Шляхціч з даўгімі вусамі, што сядзеў ля акна, вялізнымі глыткамі пачаў знішчаць піва з глінянага літровага кубка – каб хутчэй сысці.

– Ой, дзень добранькі, – падышла карчмарка да гасцей, – што паны жаўнеры жадаюць?

– Трэба накарміць людзей, – афіцэр дастаў кашэль. – Мяса ды хлеба на паўсотні чалавек, і гадзіны праз дзве – яшчэ на сотню. І дзе гаспадар? Трэба перагаварыць.

– Грыня, ходзь сюды! – паклікала габрэйка. – Сядайце калі ласка, панове. Зараз загадаю ўсё зрабіць… Можа, паны жаўнеры жадаюць настоянкі? Яшчэ мой стары закладваў – на арэхах ды яблыках. Дзеля такіх мужных ахоўнікаў радзімы аддам амаль за бясцэнак… Грыня, ты там дзе? І брата свайго захапі!

– Не трэба гарэлкі – мы не адпачываць. Маладога піва з лядоўні, – афіцэр павярнуўся да аднаго з жаўнераў: – Каташ, перадай людзям, каб не распрагалі коней. Два атрады вартавых, змена праз гадзіну. І нагадай, каб не пілі шмат – нам яшчэ ў сядло вечарам.

Старая карчмарка падлічыла, колькі патрэбна набыць на наступным кірмашы, каб закрыць спустэчу ад вайскоўцаў, і колькі грошай яна атрымае за гэты адзін дзень: ежа, пітво, сена ды авёс для коней, вада з калодзежа (якую таксама магчыма прадаць такому вялікаму натоўпу), а можа, хто і застанецца начаваць. Зараз жа набягуць гандляры рознага ўзроўню, каб прадаць усё, што ляжыць у іх не першы год.

«Трэба будзе і з гэтых грошай узяць за месца ля карчмы», – яна дакінула некалькі злотых да ўяўнай скарбонкі.

– А вось і гаспадар, – карчмарка паказала на хлопчыка, якога вяла Грыня.

Хлопчык глядзеў на жаўнераў з цікавасцю.

– Гэта жарт такі? А сталых гаспадароў няма? – афіцэр перабіў карчмарку, якая давала загады дзяўчыне.

– Я сталы ўжо! – хлопчык тупнуў нагой. – Мне сёмае лета пайшло!

Габрэйка падала куфель халоднага пітва афіцэру і пасадзіла хлопчыка на лаву.

– Гэта старэйшы мужчына ў сям’і. Яго бацька з дзедам сышлі два гады таму… Канфедэраты… Яны пайшлі праваднікамі і… – Дзіна ўздыхнула. – Самі разумееце, што тут было.

– Няпраўда! Татачку забраў Стары. Але татачка хутка вернецца, – хлопчык чыркаў вугалем па стале.

– Ты ізноў гуляў з гэтым вясковым абібокам? Я табе ўжо распавядала… Ну што рабіць… – яна дала па карку хлопчыку. – Не слухайце яго – сялянскія забабоны. Быццам гэта не куля, а балотнік нейкі паклаў ягоных бацьку і дзеда ў дрыгву… Наслухаецца, а потым прыйдзе і кажа: «А мне дамавік ізноў распавёў. Татачка перадае прывітанне», – які злыдзень. А я ж ведаю – гэта ўсё вясковыя дзеці.

Абмажуцца вугалем і давай – я дамавік, я лесавік, давай цукар, распавяду нешта. А ён верыць…

Дзіна выцерла вока рукавом, хай слязы і не было.

– Не ведаю, што з ім рабіць… Бачыце – расхвалявалася. Трэба дзеля супакою трошкі горла прамачыць. Можа, усё ж такі настоянкі? Добрая, смачная, першая чарка для вас бясплатна, за ўпакой былых гаспадароў. Не?

Карчмарка выцягнула бутэльку з жаўтаватай вадкасцю і наліла сябе трошкі, але не выпіла. Лепш потым прадаць каму – ад манеты больш супакою. Карчма жыла сваім жыццём: афіцэр размаўляў пра грошы з малым, але адказвала за яго старая габрэйка; гандляр распавядаў пра цудадзейны тытунь жаўнеру; некалькі шляхцічаў складвалі міскі пасля абеду вежай і збіраліся сыходзіць. Вусаты шляхціч, што знішчаў піва, кінуў манету на стол і хутка выйшаў.

– Дзядзечка, а вы жаўнеры? – ціха спытаў малы гаспадар, калі Дзіна пайшла правяраць працу. – У вас ружжы ёсць?

– Так, малы.

– Дапамажыце татачку вярнуцца дамоў. Вы можаце Старога застрэліць… Гэта тут нездалёк. Мяне бабуля не пусціць… лаяцца будзе… Дзядзька Яка хадзіў шукаць і прывёў шмат людзей з балота. Казаў – не жадае Стары пускаць татачку…

– Цікава, хлопча, і як знайсці гэтага Яка?