Палескі дыярыуш дывізіі Серакоўскага

Вогнішча аблізвала бакі двух тлустых глушцоў, смакуючы пажаўцелую скуру з перцам і соллю. Полымя кусала за ногі, крылы, шыі і грудзі птушак, быццам не жадаючы пакідаць хоць кавалачак смачнага мяса жаўнерам, што сядзелі побач. Базыль ахоўваў ежу ад пражэрлівага агню, круціў палку, на якую былі насаджаны птушкі, і раскідваў вуглі. На краі вогнішча стаяў чыгунок з кашай.

Непадалёк на сене адпачываў Янка. Сёння ноччу, калі дывізія прыйшла ў Шарашова, яго з дзясяткам вершнікаў адправілі з дазорам у бок Белавежы. Малады ўлан запрог толькі што рассядланага чорнага каня і, амаль без адпачынку пасля дзесяцігадзіннага маршу, рушыў у шлях. Вярталіся яны ў час, калі сонца разагнала ранішні туман і высушыла расу. «Хто ідзе?» – спыталі каля мястэчка. «Свае, з патруля», – адказаў харунжы Сыракомля, пад кіраўніцтвам якога Янка і служыў.

З сабою ў дарогу вершнікі ўзялі сабак – паляванне тут было забаронена, але што скажуць егеры дзесяці ўзброеным вайскоўцам, якія выконваюць загад генерала? Звер у пушчы вадзіўся, і што самае галоўнае – не прызвычаены да чалавека і палявання, якое аказалася простай справай. Янку дасталося два вялікія глушцы. Зараз улан драмаў з капелюшом на твары, каб ліпеньскае сонца менш перашкаджала ўяўляць ноч.

– Дзень добры, панове, – тры шляхцічы падышлі да вогнішча.

– Добры, – пракруціў ражон Базыль. – З кім маем гонар пазнаёміцца?

– Гавел Пшэмісцкі, герба «Буйвалова глова», – пакланіўся старэйшы з трох, – а гэта Сташак Чаўлініч, мой добры сябра і першая шабля Перкавічаў, і Яшка Бараш, наш служка і цырульнік.

– Мяне клічуць Базыль Войцек. А гэта, – улан кіўнуў у бок сядзячых ля вогнішча, – Лешак Збруя, Анджэй Свенчыц і Мілаш Чашнік. Там на зямлі спіць Ян Ліпініч, яго не чапайце – усю ноч у сядле правёў.

Гасцей запрасілі да вогнішча. Уланы знялі першую птушку з ражна і разрэзалі на часткі. Яшка дастаў з торбы каравай, сала ды бутэльку настойкі.

– Самі мы з Драгічына, прыйшлі толькі сёння, – сёрбнуў Гавел.

– Дык вы і ёсць тое падмацаванне валанцёрамі? Шмат вас? Кажуць, Літва паўстае ўся, – ажыццявіўся Базыль.

– Чатыры сотні, не менш. Спрабуем як можам. У мінулую нядзелю кінулі кліч па павеце – і вось.

– Шляхта, мабыць, з добрай зброяй, – умяшаўся Мілаш. – Я ведаў некалі драгічаніна, які мог з карабіна пацэліць у вавёрку з трохсот крокаў.

– Так, я вось узяў добрую пару пістоляў, – Сташак паказаў старую, з трэшчынай на дзяржальні, пістолю. – Яшчэ мой бацька ёй карыстаўся.

Хутчэй за ўсё, гэтай пістоляй карыстаўся яшчэ і дзед, а можа і прадзед грознай першай шаблі Перкавічаў. Зброя, што звычайна была ў дробнай шляхты, старая, даўно адстраляная, са сваёй гісторыяй, з перамогамі і паразамі. Але зараз яна хутчэй нашкодзіць свайму ўладальніку, чым ворагу: выпадзе крэмень, узарвецца дула, паляціць куля ўбок. Драгічанскія госці пачаставалі ўланаў настойкай, гаркавата-салодкай, на перцы, імбіры, чаборы і мёдзе. Тыя ж адказалі гасціннасцю і падзяліліся дзічынай.

– Дзякуй, смачная птушка, – глынуў Гавел са шклянкі, якая зрабіла поўныя два колы.

– Гэта трэба дзякаваць Янку, – Базыль паглядзеў на сябра. – Прынёс раніцай. Панове, трэба пакінуць яму добры кавалак, бо чалавек стараўся.

– Ён што, у пушчу хадзіў? – здзівіўся стары драгічынец.

– Дык я ж казаў табе, пане, што ўсю ноч на кані нашы правялі.

– Злодзей, – ціха сказаў Яшка, адразаючы кавалак сала для свайго гаспадара.

– Дурань, – Базыль пляснуў па карку служкі. – Зладзеі і браканьеры – у мірны час. А мы – кароннае войска.

– Але гэта злачынства ўсё роўна. Пушча – забарона, – адрэзаў Гавел.

– Гэй, Янка, цябе тут злодзеем называюць, – крыкнуў улан сябру.

Крык выцягнуў Янку з дзіўнага сну пра чаплю на балоце. Чапля ў гэтым сне завязла ў дрыгве і крычала, пакуль вужы зацягвалі яе пад зялёна-карычневую глебу. Янка расплюшчыў вочы.

– Чаго раскрычаўся, Базыль? – ён падняўся на ногі. Уланам стала цікава, чым скончыцца нечаканая барацьба за ежу, і Мілаш кпліва звярнуўся да Янкі:

– Ды вось гэты шляхцюк кажа, што ты ў круля глушакоў скраў і цябе трэба судзіць.

Янка скінуў расшпілены мундзір і ўзяў шаблю ў ножнах, што ляжала побач. Базыль усміхнуўся, бо не раз быў сведкам двубою свайго сябра. Нават калісьці сам біўся з ім на шаблях з-за таго, што не маглі падзяліць месца побач з прыгожай дзяўчынай. Перамаглі бацькі, якія ўсыпалі абодвум.

– Значыцца, гэта ты, пан, кажаш на мяне дурное людзям?

– Ты хай і жаўнер, але падпарадкоўваешся законам гэтай зямлі. А паляваць у пушчы – забаронена. Таму ты, пан, злодзей, як добра сказаў мой слуга, – пацвердзіў Гавел.

– Гэта не браканьерства, а нарыхтоўка фуражу, – усміхнуўся Янка. – А ты, як адукаваны шляхціч, павінен ведаць розніцу паміж гэтымі справамі. А калі пан неадукаваны, дык я магу заняцца тым, чым не займаліся езуіты ў свой час.

Драгічынец скокнуў на ногі і схапіўся за шаблю:

– Двубой?

– Станавіся.