Пантофля Мнемазіны

- Першую зіму ледзь выжылі, палова, мабыць, паўмірала... А маці мая яшчэ ў Ленінградзе, калі вучылася ва ўніверсітэце, скончыла курсы сясцёр міласэрнасці. І тут ратавала, лячыла... А бацька мой... Ён сумленны. Ён таксама ратаваў. Сам бярвенні з зэкамі цягаў для баракаў. На паляванне хадзіў - ён добры паляўнічы.

- А хіба людзі з Затокі не дапамагалі? Лагер жа побач з пасёлкам... - папытаўся Уладзімір.

- Хто ж будзе дапамагаць ворагам народа? - Ліза прамовіла гэта, як само сабой зразумелую ісціну. - Уявіце... Вось ходзім па беразе сажалкі, у ёй кішыць жыццё. Мы праз ваду можам бачыць, як там адзін аднаго ядуць, гінуць нейкія гідкія стварэнні... Ніхто ж не палезе ў брудную ваду ўмешвацца ў іх справы.

Гэта прагучала страшна - і мужчыны не насмеліліся запярэчыць. Бо многа трэба перажыць, каб прыйсці да такіх спакойных словаў... Сінія вочы Лізы, аднак, засталіся яснымі.

- Яны праўда адно аднаго пакахалі, тата і мама. Я нарадзілася, калі мама яшчэ тэрмін адбывала. Але і потым, калі сюды, у Затоку, перасяліліся... Кляйно. Мяне нават у піянеры не хацелі прымаць. Так што ў інстытут...

Доктар Корвус упарта прыкусіў губу.

- У Маскве, Ленінградзе - магчыма, будуць складанасці... Але ў Мінску заўсёды з гэтым было прасцей. Да таго ж, спадзяюся, настануць сапраўдныя перамены.

Ліза сумна ўсміхнулася.

- Дзякую, Люцыян Станіслававіч, за клопат. Але вам адразу трэба са сваімі бедамі разабрацца. Гэтая вашая знаёмая, да якой вы паедзеце... Яна вам хто?

Голас дзяўчыны чамусь гучаў трохі напружана, нібыта яна баялася пачуць адказ. Доктар трохі сумеўся пад настойлівым сінім позіркам.

- Я ў школе выкладаў, Яўгенія - мая былая вучаніца.

- Ого, Люцыян Станіслававіч, закруцілі раман проста ў класе? - весела азваўся геолаг. Корвус нахмурыўся.

- Мне і ў галаву такое не прыходзіла. Ніколі б сабе не дазволіў нават пажадлівай думкі... І для Жэні я быў проста настаўнік. Яна закахалася ў аднакласніка, добрага, смелага хлопчыка Рыгора. Я вёў у іх археалагічны гурток. А потым... Вайна.

На рабіне за вакном адчайна гайдаліся крывавыя гронкі.

- Вы ваявалі? - папыталася Ліза. Корвус кіўнуў.

- І я, і мае вучні... А з Жэняй зноў пабачыўся пасля вайны, калі сустрэўся з ейным мужам. Тым самым Рыгорам. Пасля кантузіі ў яго пачаліся прыступы гневу, некантраляваныя... А ён працаваў следчым НКУС.

Уладзімір прысвіснуў.

- Самы іхні кадр. Я не аднаго такога бачыў... Як спецыяльна іх вышукваюць.

- Ну вось, пасля спаткання з Рыгорам, які зусім не хацеў мне зла, я ў непрытомным стане патрапіў у спецлячэбніцу, якой загадвала Яўгенія... Расказваць усё не буду. Але ўрэшце мы абое апынуліся ў турме.

- Справа ўрачоў-забойцаў? - скрывіўся геолаг.

- Не без таго... - доктар зноў машынальна пацёр перабіты нос. - Рыгор удзельнічаў у допытах нашай... так бы мовіць, злачыннай групоўкі. Зразу­мела, пад наглядам таварышаў, каб не скалечыў каго да смерці. Ведаеце, якое ў яго было прозвішча? Касталом.

На твары геолага з’явілася невясёлая ўсмешка.

- Люцыян Станіслававіч, такія Касталомы - у кожным НКУС. У Кіеве я спаткаўся з тыпусам з такой жа мянушкай, але яму было гадоў пяцьдзясят, лысы, чырванаморды. У перасыльнай турме ў Тамбове кабета працавала, наглядчыца, якую звалі Касталомка.

Доктар углядаўся светлымі, быццам вада ў вадаспадзе, вачыма ў нешта вельмі далёкае і не вельмі радаснае.

- Самае страшнае было не калі мой нядаўні вучань нас збіваў. А калі пару разоў мне ўдалося прывесці яго да розуму. Калі ён усведамляў, што адбываецца... Крычаў ад роспачы, маліў аб прабачэнні... Пакуль яго не забіралі калегі. Тады мяне пачалі прыводзіць на допыты з кляпам у роце. І вочы завязвалі.

Корвус саркастычна засмяяўся.

- Вось вам увесь сэнс іх правасуддзя. Допыт з кляпам у роце. Для пацверджання віны досыць твайго існавання.

Ходзікі на сцяне тахкалі да крыўднага абыякава.

- Ну а з Жэнькай... Што ў вас з ёй? - не цярпелася дазнацца Лізе. Корвус правёў па вуснах тонкімі пальцамі з акуратна, па-ўрачэбнаму абрэзанымі пазногцямі, нібыта ўспамінаючы дотык іншых вуснаў.

- Што ў нас з ёй было? Пацалунак у варанку, у кампаніі двух трупаў. Тады я даў слова, што калі выжыву, знайду яе. А аднойчы, на вочнай стаўцы, я злавіў Жэньку, калі яна падала. А я і сам асабліва падняцца не мог. Канвеерны допыт, стаялі на расцяжцы... Пакуль следчыя нешта доўга пераціралі між сабою - наш трэці саўдзельнік вельмі ўдала адцягнуў увагу на сябе, узяў ды пачаў паміраць, - мы так і ляжалі з ёй, абняўшыся, на халоднай падлозе, у плямах крыві, блявоціны і мачы... Вось такая рамантыка, Лізанька.

Вочы дзяўчыны напоўніліся слязьмі.

- Няхай будзе вам шчасце, Люцыян Станіслававіч.