Patroj kaj filoj

— Tio estas tute alia demando. Mi tute ne volas klarigi al vi nun, kial mi sidas kun krucitaj brakoj, kiel vi diras. Mi volas nur rememorigi al vi, ke la aristokratismo estas principo, kaj ke nur nemoralaj aŭ senvaloraj homoj povas en nia tempo vivi sen principoj. Mi diris tion al Arkadio en la dua tago post lia alveno, mi ripetas tion nun al vi. Ĉu ne vere, Nikolao?

Nikolao Petroviĉ jese balancis la kapon.

— Aristokratismo, liberalismo, progreso, principoj, — ripetis dume Bazarov, — kiom da fremdaj por la rusoj … kaj senutilaj vortoj! La rusoj tute ne bezonas ilin.

— Kion ili bezonas, laŭ via opinio? Kiam oni aŭskultas vin, oni venas al la konkludo, ke ni estas ekster la homaro, ekster ĝiaj leĝoj. Pripensu, la logiko de la historio postulas …

— Por kio ni bezonas la logikon? Ni vivas tre bone sen ĝi.

— Kiel?

— Jen kiel. Vi, mi supozas, ne bezonas la logikon por meti pecon da pano en vian buŝon, kiam vi estas malsata. Por kio ĉiuj ĉi abstraktaĵoj?

Paŭlo Petroviĉ eksvingis la manojn.

— Mi plu ne komprenas vin. Vi ofendas la rusan popolon. Mi ne komprenas, kiel oni povas malŝati la principojn, la regulojn? Kio direktas vin en la vivo?

— Mi jam diris al vi, onklo, ke ni malŝatas la aŭtoritatojn, — sin miksis Arkadio en la disputon.

— Ni agas, direktataj de tio, kion ni opinias utila, — respondis Bazarov. — En la nuna tempo plej utile estas nei, kaj ni neas.

— Ĉion?

— Ĉion.

— Kion vi diras? Ne sole la arton, la poezion … sed ankaŭ … terure estas diri…[33]

— Ĉion, — kun neesprimebla trankvilo ripetis Bazarov.

Paŭlo Petroviĉ fikse rigardis lin. Li ne atendis tian respondon. Arkadio ruĝiĝis pro plezuro.

— Tamen, permesu, — ekparolis Nikolao Petroviĉ. — Vi ĉion neas, aŭ pli ĝustadire, vi ĉion detruas … Sed oni devas ankaŭ konstrui.

— Tio ne estas nia afero … Antaŭe oni devas purigi la lokon.

— La nuntempa stato de la popolo tion postulas, — grave aldonis Arkadio. — Ni devas plenumi ĉi tiujn postulojn, ni ne havas la rajton zorgi pri la kontentiĝo de la propra egoismo.

La lasta frazo, oni povis rimarki, ne plaĉis al Bazarov; ĝi havis odoron de la filozofio, tio estas de la romantismo, ĉar Bazarov ankaŭ la filozofion nomis romantismo, sed li ne trovis necesa refuti sian junan lernanton.

— Ne, ne! — ekkriis Paŭlo Petroviĉ kun subita eksplodo. — Mi ne volas kredi, ke vi, sinjoroj, efektive konas la rusan popolon, ke vi estas reprezentantoj de ĝiaj bezonoj, de ĝiaj deziroj. Ne, la rusa popolo ne estas tia, kia vi imagas ĝin. Ĝi pie respektas la tradicion, la familion, ĝi ne povas vivi sen kredo …

— Mi ne diskutos kontraŭ tio, — interrompis Bazarov, — mi eĉ estas preta konsenti, ke en tio vi estas prava.

— Kaj se mi estas prava …

— Tamen tio ĉi pruvas nenion.

— Jes, pruvas nenion, — ripetis Arkadio kun memcerteco de sperta ŝakludanto, kiu antaŭvidis, ŝajne lertan paŝon de la kontraŭulo, kaj tial tute ne konfuziĝis.

— Kiamaniere tio pruvas nenion? — murmuris Paŭlo Petroviĉ mirigite. — Do vi marŝas kontraŭ via popolo?

— Eĉ se estus tiel? — ekkriis Bazarov. — La popolo kredas, ke kiam tondras, la profeto Elio promenas en la ĉielo en kaleŝo. Do? Ĉu mi devas konsenti kun ĝi? Krom tio, ĝi estas rusa, kaj ĉu mi mem ne estas ruso?

— Ne, post ĉio, kion vi ĵus diris, vi ne estas ruso! Mi ne povas opinii vin ruso.

— Mia avo plugis la teron, — fiere respondis Bazarov. — Demandu iun ajn el viaj kamparanoj, kiun el ni du, vin aŭ min, li pli volonte nomos sia samlandano. Vi ne scias eĉ paroli kun li.

— Kaj vi parolas kun li kaj samtempe malestimas lin.

— Kial ne, se li meritas malestimon? Vi mallaŭdas mian vidmanieron, sed kiu diris al vi, ke ĝi estas en mi okaza, ke ĝi ne estas kaŭzita de la sama popola spirito, por kiu vi tiel batalas?

— Kompreneble! Tre necesaj estas la nihilistoj!

— Ĉu ili estas necesaj, aŭ ne, ne estas nia afero decidi. Ankaŭ vi ja opinias vin ne senutila.

— Sinjoroj, sinjoroj, mi petas vin, lasu la personojn! — ekkriis Nikolao Petroviĉ kaj leviĝis.

Paŭlo Petroviĉ ekridetis kaj metinte la manon sur la ŝultron de l’ frato, devigis lin ree sidiĝi.

— Estu trankvila, — diris li. — Mi ne forgesos min, ĝuste pro la sento de la memestimo, kiun tiel senkompate mokas la sinjoro … la sinjoro doktoro. Permesu, daŭrigis li, sin turnante ree al Bazarov, — eble vi pensas, ke via doktrino estas nova? Vane vi imagas tion. La materialismo, kiun vi predikas, multfoje jam estis moda, kaj ĉiam bankrotis …

— Ree fremda vorto! — interrompis lin Bazarov. Li komencis koleri, kaj lia vizaĝo ekhavis kupran kaj vulgaran koloron. — Antaŭ ĉio, ni nenion predikas, tio ne estas nia kutimo.

— Kion do vi faras?

— Jen kion ni faras. Iam, antaŭ nelonge, ni diris, ke niaj oficistoj estas korupteblaj, ke ni posedas nek vojojn, nek komercon, nek taŭgajn juĝajn instituciojn …

— Jes, jes, vi estas akuzantoj; tiaj, ŝajnas, oni nomas vin. Mi konsentas kun multaj el viaj akuzoj, sed …